Anatomia pęknięcia (twarda)

Bardzo rzadko zdarza mi się sięgać po książki science-fiction - trochę Lema, coś tam Dicka i parę opowiadań Grabińskiego. Tyle zostało mi w pamięci, pewnie dlatego, że we wszystkich tych przypadkach technologia była przyczynkiem do rozważań o człowieku. I wiem, że na pewno zostanie mi w głowie kilka historii stworzonych przez Michała Protasiuka ze zbioru opowiadań "Anatomia pęknięcia". Autor przedstawił w nim opowieści, które prawie przez wszystkich recenzentów są porównywane do serialu "Black Mirror", co jest jak najbardziej uzasadnione (zwłaszcza z marketingowego punktu widzenia) i trafne, ale wydaje mi się, że w ten sposób sprowadzamy prozę Protasiuka do literackiego odpowiednika popularnego i, swoją drogą, interesującego serialu, a przecież tradycje dystopijne sięgają daleko dalej - dość wymienić chociaż twórców pojawiających się na początku akapitu. Inna rzecz, że koncepcje z "Anatomii pęknięcia" oparte są na twardych danych naukowych, które autor w całej swej uprzejmości czytelnikowi podrzuca w posłowiu, oszczędzając wysiłku i czasu poszukującym.

Kiedy zacząłem czytać książkę, nie zwróciłem uwagi na fakt, że trzymam w ręce zbiór opowiadań, a nie powieść, więc przy trzeciej historii zacząłem się zastanawiać, w jaki sposób połączą się wszystkie wątki. Z jednej strony wyrzucam sobie gapiostwo, z drugiej wydaje mi się, że Protasiuk stworzył bardzo prawdopodobną przestrzeń, w której kolejne koncepty teraźniejszości/bliskiej przyszłości nie muszą się wykluczać - wręcz przeciwnie, nakładają się i budują poczucie niepokoju. Wykorzystywanie algorytmów i badanie zachowań ludzkich w polityce, wpływ mediów społecznościowych na polaryzowanie się społeczeństwa i sprzyjające tworzeniu się teorii spiskowych, badania nad niezwykłymi możliwościami grzybów, problemy dotyczące zagadnień wokół sztucznej inteligencji (motyw literacko coraz częściej obecny w ostatnim czasie) czy wizja świata po okresie pandemii stanowią punkty centralne opowieści, ale, co ważne, nie one są najważniejsze. I dobrze.

Protasiuk, zachowując olbrzymi szacunek do nauki, więc także z uczciwością traktujący czytelnika, na pierwszym planie stawia swoich bohaterów. Wskazuje tym, że choć technologiczny rozwój, różnego rodzaju zagrożenia z nim związane warte są dyskusji i, co oczywiste, są bardzo nośne fabularnie, to człowiek pozostaje najważniejszy - jego wybory, światopogląd, rozterki. Dzięki temu kupujemy te opowieści, stają się dla nas ciekawsze i głębiej wnikamy w świat przedstawiony. Punktem wspólnym tych postaci wydaje mi się swoista obsesyjność ich działań, mająca różne źródła, lecz wpływająca na bohaterów jak dopalacz. Stąd chyba nieprzypadkowo tytuł całego zbioru jest jednocześnie tytułem opowiadania opartego o teorię ?efektu potwierdzenia? - łatwiej nam wierzyć w to, co jest zgodne z naszymi przekonaniami. Tak i bohaterowie często zdają brnąć w podobny sposób, łapiąc się na tym, jak łatwo przychodzi im naginanie rzeczywistości do ich światopoglądu i próbując kwestionować teorie, które są im bliskie.

Opowiadania Protasiuka dobrze się czyta, autor ma potoczysty styl i dobrze radzi sobie z konwencjami ? balansuje zazwyczaj między kryminałem a thrillerem z ciekawym skutkiem. Przyczepię się natomiast do języka, ponieważ wielokrotnie natykałem się na mocno zużyte i odtwórcze zwroty czy porównania. Nie wpływa to negatywnie na odbiór tekstu, chyba że jest się czepialskim polonistą, który lubi poczuć powiew językowej świeżości. W "Anatomii pęknięcia" dostrzegam jednak zdecydowanie więcej plusów i mam świadomość, że literacka sprawność nie musi zawsze polegać na gibkości frazy. Podejrzewam, że zbiór opowiadań Michała Protasiuka przypadnie do gustu tym, którzy lubią dywagować o obrazie przyszłości - na pewno dostarczy wielu ciekawostek i asów w rozmowach ze znajomymi. Książka będzie też idealna dla każdego, kto lubi karmić poczucie niepokoju przed jutrem ? wtedy odradzam czytanie przed snem, by noc nie okazała się nieprzespana.

Książka Anatomia pęknięcia jest zbiorem sześciu opowiadań, każde poruszające inny temat i problematykę. Fikcja polityczna opowiada o tym, że to opinia społeczna kształtuje poglądy polityka, a nie odwrotnie, ponieważ ten chcąc wygrać, śledzi, co jest ważne dla ludzi i o tym mówi. Tytułowa Anatomia pęknięcia opisuje zjawisko zwane błędem potwierdzenia, czyli tendencję do skupiania się na informacjach, które potwierdzają nasz wcześniejszy punkt widzenia i ignorowanie tego, co jest sprzeczne. Grzybiarze z kolei to opowiadanie wykorzystujące fakt, że grzybnia jest skomplikowaną siecią połączeń, która potrafi rozciągać się na wiele kilometrów i można ją określić jako taki "grzybowy Internet". Ciała za mało i Sześć to dwie różne historie, których głównym tematem jest sztuczna inteligencja (SI), ale ukazana w odmienny sposób. Ostatnie zaś opowiadanie, czyli Przeciw naturze to najbardziej fantastyczny ze wszystkich tekstów, pokazujący świat po pandemii COVID-19, w którym zatrzymał się postęp.

Wszystkie sześć opowiadań przedstawia niezwykle ciekawe pomysły, wizje i przewidywania co do tego, jak będzie wyglądała nasza przyszłość po pandemii COVID-19 i z jakimi problemami przyjdzie nam się zmierzyć. Wiele z tych historii nie jest wcale taka nierealna, niektóre bowiem rzeczy dzieją się już na naszych oczach, jak chociażby zjawisko deep fake. Może ono być bardzo niebezpieczne i to już teraz, a nie za kilka, czy kilkanaście lat, jak ma to miejsce w jednym z opowiadań. Nie da się ukryć, że Michał Protasiuk dokładnie przemyślał swoje wizje przyszłości, a także to, jakie chciał w nich poruszyć problemy. Niestety jednak, zbiór dwie zasadnicze wady.

Po pierwsze, w trakcie lektury nieustannie towarzyszyło mi poczucie, jakby autor chciał przekazać zbyt wiele informacji na temat poruszanych zjawisk, rzeczy, czy zachowań. Przyniosło to niestety skutek odwrotny do zamierzonego. Niejeden raz na jednej stronie autor potrafi szczegółowo opisywać kilka różnych zagadnień, podając wiedzę wręcz encyklopedyczną. Oczywiście są one powiązane z fabułą danego opowiadania, w mniejszy lub większy sposób, ale nie zawsze według mnie konieczne było podawanie tych informacji, szczególnie w postaci długich opisów. Po drugie, o większości bohaterów nie umiałbym powiedzieć czegoś więcej niż zdanie lub dwa. Niestety, nie mamy okazji dobrze ich poznać, tym samym problemy z którymi się borykają nie zawsze potrafią wzbudzić takie emocje, jakich by oczekiwał autor i skłonić czytelnika do refleksji nad przyszłością.

Anatomia pęknięcia Michała Protasiuka to zbiór sześciu opowiadań o naszej niedalekiej przyszłości. Książka zapowiadała się bardzo dobrze, ale niestety autor w mojej ocenie zbyt wiele czasu poświęca długim opisom, w których wyjaśnia wiele zjawisk, jak również kreacja bohaterów mogłaby być zdecydowanie lepsza.