Antyczne formacje wojskowe (twarda)

i ram czasowych pracy, trudno byłoby uwzględnić wszystkie dzieła mówiące o interesującym nas okresie. Dlatego wykorzystano jedynie prace najważniejszych autorów, miejscami uzupełniając je mniej eksponowanymi źródłami. Niniejsza praca obejmuje ramy czasowe od ekspansji macedońskiej w drugiej połowie IV w. , aż po koniec panowania dynastii Flawiuszy w Rzymie u schyłku I w. Podstawowym źródłem opisującym podboje Aleksandra Wielkiego, jest Wyprawa Aleksandra Wielkiego napisana przez żyjącego na przełomie I i II Flawiusza Arriana. Czasy rywalizacji sukcesorów Aleksandra opisał w swej Bibliotece historycznej, będącej rodzajem historii powszechnej, żyjący w I w Diodor Sycylijski. Wykorzystanymi tu źródłami omawiającymi wydarzenia w zachodniej części Basenu Morza Śródziemnego w wiekach IV-II są Dzieje Polibiusza z Megalopolis (dla okresu III-II w ), a także Dzieje Rzymu od założenia Miasta pióra Tytusa Liwiusza. Polibiusz opisuje nie tylko historię rzymską, ale również wydarzenia rozgrywające się na obszarze zdominowanym przez kulturę hellenistyczną. Omawia przy tym najważniejsze konflikty, jakie miały miejsce zarówno w Grecji jak i Azji Mniejszej. Oba źródła dają nam też pewien pogląd na temat wojskowości punickiej doby konfliktów z Rzymem. Pracą omawiającą ekspansję rzymską na obszarze Półwyspu Iberyjskiego, Afryki i Azji, a także wojny domowe toczone w republice rzymskiej jest Historia rzymska żyjącego na przełomie I i II wieku Appiana z Aleksandrii. Podstawowym źródłem dla badań nad wojskowością I wieku są pamiętniki pozostawione przez Gajusza Juliusza Cezara i jego oficerów zgromadzone w zbiorze ,,Corpus Caesarianum". Opisują one podbój Galii oraz wojnę domową wewnątrz republiki. Cezarowi zawdzięczamy wiedzę nie tylko na temat wojskowości rzymskiej, ale także kilka istotnych informacji charakteryzujących sposoby walki Germanów i Galów. Bazę źródłową dla wieku I stanowią prace Publiusza Korneliusza Tacyta (I-II w ) i Józefa Flawiusza (I w. ). Tacyt w swych Rocznikach i Dziejach opisuje między innymi liczne konflikty toczone na granicach i wewnątrz państwa rzymskiego w tym prowadzone z najważniejszym oponentem, jaki wciąż zagrażał imperium, państwem Partów. Germania z kolei zawiera między innymi zbiór informacji na temat wojskowości ludów germańskich, które jednocześnie stanowią ciekawy materiał porównawczy wobec napisanej wcześniej Wojny galijskiej Cezara. Pewne informacje na temat wojskowości na obszarze Brytanii znaleźć możemy w dziele tego autora zatytułowanym Żywot Juliusza Agrykoli. Pracą zamykającą historię interesującego nas okresu jest Wojna Żydowska Józefa Flawiusza. Dzieło to ma dla niniejszego opracowania szczególne znaczenie, a to dlatego, że autor obszernie opisał działania oblężnicze, które były częstym elementem w czasie powstania żydowskiego. Źródłem, które ma swoje odniesienia do wszystkich omawianych w niniejszej pracy okresów jest zbiór biografii autorstwa żyjącego na przełomie I i II wieku Plutarcha z Cheronei zatytułowany Żywoty sławnych mężów. W dziele Plutarcha znaleźć można biografie najważniejszych wodzów żyjących we wszystkich omawianych tu stuleciach. Jeśli chodzi o wiek IV są to żywoty Aleksandra Wielkiego i Demetriusza Poliorketesa, dla wieku III Fabiusza Maksymusa, Pyrrusa, Kleomenesa, Tytusa Kwincjusza Flaminiusza, dla wieków II-I Gajusza Mariusza, Pompejusza, Antoniusza, Cezara, Lukullusa, Krassusa. W rozdziale II, III i po części w IV wykorzystano prace z trzeciej grupy źródeł. Chodzi tu głównie o takie dzieła jak Zoologia Arystotelesa (IV w. ), Historia naturalna Pliniusza Starszego (I w. ) oraz O właściwościach zwierząt Klaudiusza Eliana (II-III ). Posłużyły one, jako materiał porównawczy dla współczesnej wiedzy na temat zwierząt omówionych w tych rozdziałach. Obok informacji zaczerpniętych ze źródeł starożytnych w niniejszej pracy znaleźć można pewne odniesienia do dzieł teoretyków wojskowości XIX i XX wieku. Wymienić tu należy prace generałów Carla von Clausewitza5 i Artura Bouchera6, oraz pułkownika Ardanta du Picqa7. Spostrzeżenia tych autorów są istotne z dwóch względów. Po pierwsze: byli oni nie tylko teoretykami, ale też brali czynny udział w działaniach wojennych. Po drugie: mieli możliwość doświadczyć wojny w czasach, w których na polach bitew wciąż występowała kawaleria oraz uszykowana w linię piechota - stanowiące nieodłączny element wojen starożytnych. Zarówno Boucher jak i du Picq swoje prace oparli na porównaniu taktyki starożytnej i sobie współczesnej. Ich studia nad morale wojsk i psychologią pola walki przypominają w wielu aspektach rozważania antycznych twórców. Stan ten odzwierciedla doskonale myśl du Picqa: ,,we wszystkich prawie walkach starożytnych odnoszono zwycięstwo przy pomocy tego rodzaju śro