Dlaczego liberalizm zawiódł?

wód na konieczność ustrojowego przykręcenia śruby, lecz nie zdołaliby dostrzec, że to sam liberalizm wywołał ten kryzys prawomocności. Dochodząc do takich wniosków, nie spodziewałem się, że zmiany takie nastąpią w trakcie mojego życia. Z kolei w świetle ostatnich wydarzeń mógłbym napisać książkę nieco inną. Niemniej jestem przekonany, że moje pierwotne analizy nadal pomagają zrozumieć zasadnicze cechy naszego położenia, unikając nadmiernie zawężonego horyzontu wynikającego z przesadnego zainteresowania powierzchnią wydarzeń. Obecna tęsknota za silniejszym przywódcą, który zechce przywrócić społeczną kontrolę nad liberalnymi formami zbiurokratyzowanego rządu i gospodarki światowej, pojawia się po dekadach liberalnego demontowania norm kulturowych oraz zwyczajów politycznych stanowiących istotę rządzenia sobą. Rozpad rodziny, wspólnoty, norm i instytucji religijnych - dotyczy to szczególnie tych, którzy w najmniejszym stopniu są beneficjentami rozwoju liberalizmu - nie skłania niezadowolonych z liberalizmu do podjęcia prób przywrócenia tych norm. Wymagałoby to wysiłku i poświęcenia od kultury, która obecnie odrzuca wartość obu tych postaw. Powszechne są zaś próby wykorzystania etatystycznych mocy liberalizmu przeciwko jego własnej klasie rządzącej. Ogromna ilość energii zużywana jest tymczasem na masowe protesty, nie zaś na samoregulację i dyskusję, co bardziej odzwierciedla polityczne niezadowolenie i rozpacz aniżeli odnowę władzy demokratycznej. Liberalizm stworzył warunki oraz narzędzia pozwalające uwolnić się od swego najgorszego koszmaru, a mimo to brakuje mu samowiedzy, by zrozumieć własną winę. Choć kończę tę książkę wezwaniem skierowanym do filozofów politycznych, by pomogli znaleźć wyjście z potrzasku, w jakim obecnie się znajdujemy - mentalnym uścisku rewolucyjnych ideologii zapoczątkowanym w nowożytności przez liberalizm - to lepsze rozwiązanie leży nie w jakiejkolwiek rewolucji politycznej, lecz w cierpliwym propagowaniu nowych form wspólnoty, które mogą odegrać rolę niebios w naszym zdepersonalizowanym politycznym i ekonomicznym porządku. Václav Havel, dysydent z Czech, napisał w Sile bezsilnych: ,,A zatem nie jest tak, by wprowadzenie lepszego systemu zapewniało automatycznie lepsze życie; przeciwnie - jedynie lepsze życie pozwoli na zbudowanie również lepszego systemu"[10]. Jedynie polityka ugruntowana w doświadczeniu polis - we wspólnym życiu, w którym jest poczucie wspólnego celu, zobowiązań i wdzięczności wyrastających ze smutku, nadziei i radości życia w pokoleniowym następstwie oraz z kultywowania zaufania i wiary - jest w stanie zaradzić nieufności, ochłodzeniu relacji, wrogości i nienawiści naszej epoki. Wilson Carey McWilliams, mój nauczyciel i przyjaciel, kończąc jeden ze swoich najbardziej wnikliwych esejów, stwierdził, że ,,umocnienie [wspólnej nam] demokratycznej rzeczywistości jest trudnym, nawet zniechęcającym zadaniem, które wymaga w większym stopniu poświęcenia i cierpliwości aniżeli olśniewających dokonań"[11]. Ofiara i cierpliwość to nie cechy szczególne czasów etatystycznego indywidualizmu. Będziemy jednak potrzebować ich całe mnóstwo, by udało się otworzyć lepszą i bez wątpienia inną epokę, jaka nastanie po liberalizmie. Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki PRZYPISY [1] B. Tuchman, Odległe zwierciadło, czyli rozlicznymi plagami nękane XIV stulecie, przeł. i A. Michejdowie, Książnica, Katowice 1993, s. 12-13. [2] P. Mair, Ruling the Void: The Hollowing-Out of Western Democracy, Verso, London 2013, s. 78. [3] J. Brennan, Against Democracy, Princeton University Press, Princeton 2016. [4] J. Burnham, Rewolucja manadżerska, przeł. J. Horzelski, Instytut Literacki, Paris 1958. [5] A. Bartnicki, K. Michałek, I. Rusinowa, Encyklopedia historii Stanów Zjednoczonych Ameryki: dzieje polityczne (od Deklaracji Niepodległości do współczesności), Egross Morex, Warszawa 1992, s. 67 - przyp. tłum. [6] Jeżeli idzie o obszerny opis i uzasadnienie tego projektu technologicznego, zob. S. Firestone, The Dialectic of Sex: The Case for Feminist Revolution, Morrow, New York 1970. [7] Deneen wspomina o słowie wstępnym Jamesa Davisona Huntera i Johna M. Owena IV. Polskie wydanie książki Deneena nie zawiera tego tekstu - przyp. tłum. [8] Deneen, The Power Elite, ,,First Things" 2015, czerwiec. [9] S. Wolin, Political Theory as a Vocation, ,,American Political Science Review" 1969, vol. 63, no 4, s. 1062-1082. [10] V. Havel, Siła bezsilnych, przeł. A. Holland, [w:] idem, Siła bezsilnych i inne eseje, wybór Jagodziński, Agora, Warszawa 2011, s. 116. [11] McWilliams, Democracy and the Citizen: Community, Dignity, and the Crisis of Contemporary Politics in America, [w:] Redeeming Democracy in America, red. Deneen, McWilliams, University Press of Kansas, Lawrence 2011, s. 27.