Dzienniki 1931-1938 (twarda)

m się z ekonomem ułożył i zdecydował na założenie własnego gospodarstwa, zaczyna narzekać i, zdaje się, brać mi to za złe. Wspomina, że nocami nie śpi z niepokoju i nie rozumie, jak podoła długom bez sukursu z mojej ziemi, bo to na dużym zawsze coś się więcej uzbiera niż na małym. Przykre mi są te jej gawędy i półsłówka. Czyż nie ona sama sprowokowała to rozwiązanie, do którego ja tęskniłem już od pewnego czasu, ale przez wzgląd na nią ociągałem się? Dla mnie zainstalowanie gospodarstwa jest właśnie w tym roku kryzysu najdogodniejsze, bo wszystko jest taniej niż kiedykolwiek. O dochody mi nie chodzi, jeno o to, abym już był panem na swoim i nie musiał dopłacać z kieszeni. Jedenaście lat Marynia korzystała z mojej schedy bohdaniskiej. Narobiła przez ten czas długów i o własnych siłach stanąć nie zdołała. Czyż muszę wiecznie ją własnym funduszem wspomagać i ratować od bankructwa, które sama sobie nawiązuje? Jest ona całe życie żebraczką, która musi się o kogoś opierać i ratować się. Tymczasem ratując się - nie wyratowuje się, lecz coraz więcej w długi włazi. Jest lekkomyślna, a ja całe życie muszę jej służyć filantropią. Nie chcę już jej oddawać ziemi. [...] 31 grudnia, rok 1931, czwartek [...] Czytam teraz ,,Źródła mocy" - ,,czasopismo krajowe (wileńskie), poświęcone kulturze regionalnej ziemi byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego" (z roku 1928), a właściwie części tych ziem, które należą dziś do Polski. Jest to, zdaje się, jedyne pismo polskie w Wilnie (nie licząc ,,Przeglądu Wileńskiego"), które nie boi się jeszcze imienia ,,Wielkiego Księstwa Litewskiego". Jak na dziś - to i to rzekomo dużo. Ale wczytując się - widzi się, że to, co to pismo usiłuje uwydatnić i co ono rzetelnie kocha, to nie tyle kultura tych ziem ze wszystkimi złożonymi i przede wszystkim etnicznymi ich cechami, ile polskość na tych ziemiach. O jakichś sympatiach litewskich i białoruskich, choćby tylko etnicznych, nie ma mowy. Słowem - kocha się to, co ten kraj niweluje w kierunku roztopienia jego indywidualności w żywiole silniejszym sąsiednim. O ile zaś chodzi o przeszłość, to się Litwę państwową kocha, ale tylko w perspektywie dróg do ,,unii" i unii dokonanej. Zaznacza się i udowadnia, że najczynniejszym kulturalnie jest dziś w Wileńszczyźnie pierwiastek polski. No, oczywiście - jest on nim w państwie polskim. Wszystko bowiem, co robi państwo, a ono robi dziewięć dziesiątych tego, co się robi, zalicza się na rzecz aktywizmu czynnika kulturalnego polskiego. Ale gdyby tam było państwo litewskie lub białoruskie, to bilans wypadłby na rzecz takiegoż aktywizmu ,,czynnika kulturalnego" litewskiego lub białoruskiego. Ale oto ustęp z artykułu prof. Mieczysława Limanowskiego81 z opisu wycieczki regionalnej po Wileńszczyźnie i Nowogródczyźnie w toku zwiedzania Nieświeża: ,,Wróciwszy do miasta, oglądaliśmy Bramę Słucką. Serce się kraja, gdy się pomyśli, że arcypolski kraj Kopyla i Słucka oddany został Sowietom, że po prostu kilka mil od Nieświeża przebiega granica sztuczna i karygodna, odcinając część należącą do tej samej regionalnej całości, co Nowogródek i Nieśwież. Czwarty rozbiór Polski, który dokonał się w Rydze, przejdzie kiedyś pod sąd naszych potomków; to, co już dziś powiedzieć można, to to, że tępota geograficzna naszych dyplomatów gabinetowych sięgnęła po laury, po które jeszcze samowolnie nikt nie sięgał: Kopylskie i Słuckie tak są odkrojone od Nieświeża i Nowogródka, jak czasza misternej porcelany, która przepołowiona została barbarzyńskim rąbnięciem". Czy nie takim samym ,,barbarzyńskim rąbnięciem" odrąbane zostało od Litwy Wilno i Wileńszczyzna? Słowa prof. Mieczysława Limanowskiego są orężem przeciwko Polsce i jej stanowi posiadania litewskiego. Swoją drogą, czytając o ziemiach, miastach i grodach Wileńszczyzny (Wilno- -Troki-Krewo-Oszmiana-Mir-Nowogródek) widzi się i czuje, jak dużą stratę poniosła Litwa przez odcięcie Wileńszczyzny. Wszak przez tę linię szły bramy wypadowe Litwy na Ruś, tam była granica właściwego jądra państwowego i narodowego Litwy i tam też zachowały się i zmonumentowały najwspanialsze pomniki i pamiątki historii Litwy. Z tej linii czynów historycznych i pamiątek Litwa w obecnie zrealizowanej swej Niepodległości zachowała tylko Merecz82. 1 Mowa o pierwszej dużej pracy Michała Römera: Litwa. Studium o odrodzeniu narodu litewskiego, Lwów 1908. 2 Lit.: Valstyb? ir jos konstitucin? teis? - kapitalne dzieło naukowe Autora. Głównie dzięki niemu uważany jest za twórcę litewskiego prawa konstytucyjnego. 3 Wziąć na kieł - stać się twardym, nieprzejednanym. 4 Vincas Kvieska (1889-1958) - działacz polityczny i społeczny. Pracował w oświacie, był posłem na sejm, piastował funkcje w administracji samorządowej i bankowo�