Ekonomia wolnego rynku (twarda)

rozdziałach - stanowiących dalszą część struktury - będziemy korzystali z niewielkiej liczby pomocniczych założeń. Por. dodatek A; a także Murray N. Rothbard, Praxeology: Reply to Mr. Schuller, ,,The American Economic Review", 41, nr 5, 1951; oraz idem, In Defense of ,,Extreme Apriorism", ,,Southern Economic Journal", 23, nr 3, 1957. 5 Nie ma tutaj potrzeby zajmowania się trudnym problemem zachowań zwierząt od organizmów niższych po wyższe naczelne - zachowań, które można uważać za pograniczne między zachowaniami czysto odruchowymi a umotywowanymi. W każdym razie ludzie mogą rozumieć (a nie tylko obserwować) takie zachowania tylko w stopniu, w jakim są w stanie przypisać zwierzętom motywy, które potrafią oni zrozumieć. 6 Twierdzenie, że tylko jednostki ludzkie działają, nie stoi w sprzeczności z możliwością, że na ich potrzeby i działania wpływ mają działania innych jednostek ludzkich - członków społeczności albo grupy. Wbrew temu, co zarzucają niektórzy krytycy ekonomii, nie zakładamy wcale, że jednostki ludzkie są odizolowanymi od siebie ,,atomami". 7 Por. Hayek, Nadużycie rozumu, s. 31-32. Por. także Mises, Ludzkie działanie, s. 36-37. 8 Por. Talcott Parsons, The Structure of Social Action, Glencoe, IL 1949, s. 44 i n. 9 Niektórzy autorzy bezpodstawnie sądzą, że prakseologia i ekonomia zakładają, iż wszystkie działanie są opanowane, wyrachowane i rozmyślne. 10 Zatem powszechnie przyjęty podział na ,,dobra ekonomiczne" i ,,dobra wolne" (jak powietrze) jest błędny. Jak wyjaśniono powyżej, powietrze nie jest środkiem, ale ogólnym warunkiem ludzkiego dobrobytu, i nie jest obiektem działania. 11 Termin ,,ziemia" może być w tym kontekście mylący, ponieważ nie jest stosowany tutaj zgodnie z potocznym jego rozumieniem. Obejmuje on takie zasoby naturalne jak woda, ropa naftowa i minerały. 12 Nie będziemy się w tym miejscu zajmować zawiłościami związanymi z pierwotnym nauczeniem się przepisu, który jest obiektem ludzkiego działania. 13 Por. Carl Menger, Zasady ekonomii, tłum. Bogusz Pawiński i Paweł Perka, Warszawa 2013, s. 53-67. 14 Dla każdego działającego człowieka okres produkcji jest równoznaczny z czasem czekania - z przewidywanym czasem czekania na osiągnięcie celu po rozpoczęciu działania. 15 Preferencję czasową można nazwać preferencją teraźniejszej satysfakcji nad przyszłą satysfakcję albo dobra teraźniejszego nad dobro przyszłe pod warunkiem, że porównuje się tę samą satysfakcję (albo to samo ,,dobro") w różnych okresach. Typowe zastrzeżenie wobec uznania uniwersalnej zasady preferencji czasowej można zilustrować przykładem, że w okresie zimowym człowiek preferuje, by dostawa lodu nastąpiła nie natychmiast, ale dopiero w lecie (w przyszłości). Jednak takie podejście wynika z pomylenia pojęcia ,,dobra" z materialnymi własnościami przedmiotu - podczas gdy pojęcie to odnosi się do subiektywnej satysfakcji. Ponieważ lód w lecie jest źródłem innej (większej) satysfakcji niż lód w zimie, to nie są to takie same, tylko różne dobra. W tym przypadku właściwe jest porównanie różnych poziomów satysfakcji mimo identycznych własności fizycznych rzeczy. 16 Przyjęło się określać dobra konsumpcyjne o dłuższym okresie przydatności mianem dóbr trwałych, a te o krótszym jako dobra nietrwałe. Istnieje jednak niezliczenie wiele stopni trwałości, dlatego taki podział należy uznać za arbitralny i nienaukowy. 17 Pozycje celów na skali wartości oznaczane są zatem przez liczebniki porządkowe, a nie główne (kardynalne). Wykorzystane liczby ukazują kolejność, ale nie można ich poddać procesom pomiaru. W powyższym przykładzie możemy tylko powiedzieć, że pójście na koncert ma większą wartość od gry w brydża, a każdy z tych wyborów ma większą wartość od oglądania meczu. Nie możemy natomiast powiedzieć, że pójście na koncert ma ,,dwa razy większą" wartość od oglądania meczu. Liczb dwa i cztery nie można poddać operacjom dodawania, mnożenia itd. 18 Przykładem poniesienia straty w rezultacie błędnego działania byłoby udanie się na koncert i stwierdzenie, że nie przyniosło to żadnej radości. Człowiek uświadamia sobie, że byłby znacznie bardziej zadowolony, gdyby dalej oglądał mecz albo zagrał w brydża. 19 Duża część tej książki poświęcona jest temu, jak ów proces imputowania wartości może przebiegać w nowoczesnej i złożonej gospodarce. 20 Jest to rozwiązanie problemu, który dręczył autorów rozpraw ekonomicznych przez wiele lat: problemu źródła wartości dóbr. 21 Por. Ludwig von Mises, Teoria pieniądza i kredytu, tłum. Krzysztof Śledziński, Warszawa 2012, s. 48. 22 Por. także Carver, The Distribution of Wealth, New York 1904, s. 4-12. Szersze omówienie wpływu konkretnych jednostek w zależności od rozmiaru dostępnego zasobu na wartościowanie można znaleź