FOCUS (twarda)

mysłu to również uwaga skierowana na uwagę, czy też mówiąc bardziej ogólnie, świadomość własnych stanów umysłowych; dzięki niej możemy monitorować, na czym skupia się nasza uwaga, i dbać, żeby się nie rozpraszała. Funkcji wykonawczej (zwanej też kontrolą poznawczą) można się nauczyć (jak to widzieliśmy przed chwilą i jak jeszcze zobaczymy w części V). Uczenie tej umiejętności przedszkolaków daje im lepsze przygotowanie do nauki szkolnej niż wysoki iloraz inteligencji czy umiejętność czytania14. Jak wiedzą członkowie zespołu Ulicy Sezamkowej, nauczyciele chcą mieć uczniów o dobrze rozwiniętej funkcji wykonawczej, która przejawia się w samodyscyplinie, kontroli uwagi i umiejętności opierania się pokusom. Umiejętności wykonawcze pozwalają przewidywać dobre oceny z matematyki i czytania w całym okresie nauki szkolnej, niezależnie od ilorazu inteligencji -- przewidują je nawet trafniej niż IQ15. Oczywiście dotyczy to nie tylko dzieci. Umiejętność skupiania uwagi na jednej rzeczy i ignorowania innych to fundament siły woli. Worek kości W V wieku naszej ery mnichów w Indiach zachęcano do kontemplacji ,,trzydziestu dwóch części ciała", czyli listy mniej przyjemnych zakątków ludzkiej biologii: łajna, żółci, flegmy, ropy, krwi, tłuszczu, smarków i tak dalej. Skupiając się na odrażających aspektach, bezżenni mnisi mieli nabrać dystansu wobec własnego ciała i wyrzec się żądzy -- innymi słowy, zwiększyć siłę woli. Po tysiącu sześciuset latach porównajmy ich ascetyczny wysiłek z jego skrajnym przeciwieństwem. Pewien działacz społeczny, który pomaga nastoletnim prostytutkom w Los Angeles powiedział mi tak: -- To niewiarygodne, jak impulsywne są niektóre dzieciaki. Mieszkają na ulicy, ale gdyby dostały tysiąc dolarów, wydałyby całą sumę na najdroższego iPhonea, zamiast znaleźć sobie dach nad głową i bezpieczeństwo, którego potrzebują. Jego program pomaga młodym ludziom zakażonym wirusem HIV uzyskać wsparcie od państwa -- pomaga znaleźć mieszkanie, zapewnia bezpłatną opiekę medyczną, stypendium na mieszkanie i jedzenie, a nawet karnet na siłownię. -- Widziałem, jak ich znajomi -- wyjaśnia -- próbowali złapać HIV, żeby dostać te świadczenia. Taki sam kontrast między silną kontrolą poznawczą a jej zupełnym brakiem odkryto przed laty w mniej przejmujących okolicznościach dzięki testowi opóźnienia gratyfikacji przeprowadzonemu na Stanford University, w którym czterolatki miały się oprzeć pokusie słodkiej pianki. Gdy po czterdziestu latach nawiązano kontakt z pięćdziesięcioma siedmioma osobami, które wzięły w nim udział, te osoby, które umiały się oprzeć piance w wieku czterech lat, w wieku dorosłym nadal potrafiły odkładać zaspokojenie impulsów; tym, które łatwo uległy, tłumienie impulsów nadal przychodziło z trudem. Następnie uczestnikom wykonano skany aktywności mózgowej w chwili, kiedy musieli się oprzeć pokusie. U osób odpornych uaktywniały się obwody w korze przedczołowej, które odgrywają kluczową rolę w kontrolowaniu myśli i działań, w tym prawa część zakrętu czołowego dolnego, która mówi ,,nie" impulsom. U mniej odpornych uaktywniało się prążkowie brzuszne -- obwód w mózgowym systemie nagród, który się budzi, gdy ulegamy pokusom i przyjemnościom wiążącym się z poczuciem winy, takim jak narkotyk czy obfity deser16. W badaniu z Dunedin szczególnie istotny dla kontroli kognitywnej był okres nastoletniości. Podczas dorastania młodzi ludzie o niższej samokontroli najczęściej zaczynali palić, mieli dzieci jako nastolatki albo nie kończyli szkół -- wpadali w pułapki, które zamykały im drzwi do różnych szans w późniejszym wieku, skazując ich na styl życia przyśpieszający drogę do niskopłatnych prac, gorszego stanu zdrowia oraz -- w niektórych przypadkach -- działalności przestępczej. Czy to znaczy, że dzieci nadpobudliwe albo z niedoborem uwagi są skazane na problemy? Bynajmniej -- tak jak u wszystkich, wyniki dzieci z ADHD układały się w spektrum od złych po dobre. Ale nawet w tej grupie stosunkowo wyższa samokontrola pozwalała przewidywać lepsze życiowe efekty pomimo problemów ze skupieniem uwagi w latach nauki szkolnej. Dotyczy to nie tylko czterolatków czy nastolatków. Chroniczne przeciążenie kognitywne, które cechuje życie wielu z nas, wydaje się obniżać próg samokontroli. Wygląda na to, że im większym wymaganiom musi sprostać uwaga, tym słabiej opieramy się pokusom. Badania sugerują, że epidemia otyłości w krajach rozwiniętych może częściowo wynikać stąd, że będąc rozproszeni, stajemy się bardziej podatni na działanie automatyczne, które każe nam sięgać po słodkie i tłuste pokarmy. Jak wykazały badania aktywności mózgu, te osoby, które najskuteczniej odchudzają się i utrzymują niższą masę ciała, wykazują najwy�