Historia armii pruskiej do 1740 roku (twarda)

nburg, Tübingen 1912, s. 5-6). 10 F. Priebatsch, op. cit., t. 3, s. 529. 11 v. Raumer, op. cit., t. 2, s. 38-40. 12 F. Priebatsch, op. cit., t. 1, s. 519; Riedel, Codex diplomaticus, op. cit., cz. A, t. 21, s. 496-498. Niedługo potem kasztelan Kostrzyna Werner von Pfuel wziął dla margrabiego na trzymiesięczną służbę 81 trabantów, a mianowicie Kaspara Karussa jako rotmistrza i 46 czeladników oraz Hansa Ottendorppa z 35 czeladnikami. Otrzymali oni identyczny żołd ( Riedel, op. cit., cz. A, t. 18, s. 260-261). 13 F. Priebatsch, op. cit., t. 1, s. 238. 14 König, Versuch einer historischen Schilderung der Residenzstadt Berlin, Berlin 1792, t. I, s. 60-61; R. Wolff, Politik des Hauses Brandenburg im ausgehenden 15. Jahrhundert, Leipzig 1919, s. 22. 15 Ród panujący w Brandenburgii w XII i XIII wieku (przyp. tłum.). 16 H. Spangenberg, Hof- und Zentralverwaltung der Mark Brandenburg im Mittelalter, Leipzig 1908, s. 478 i 491. 17 Riedel, op. cit., cz. B, t. 3, s. 205; v. Raumer, op. cit., t. 1, s. 55. 18 W umowie o najęciu Albrechta von der Schulenburga jako rotmistrza Starej Marchii z 29 września 1503 roku zapisano: ,,Jak długo jest on naszym rotmistrzem, ma on także trzymać osiem wierzchowców oraz tyle samo uzbrojonych knechtów" ( Riedel, op. cit., cz. A, t. 5, s. 494). Tę samą liczbę miał wystawić, zgodnie z umową z 19 kwietnia 1511 roku, starosta Nowej Marchii Christian von Borck (ibidem, cz. A, t. 18, s. 272). 19 Riedel, op. cit., cz. C, t. 2, s. 115; G. Schapper, Die Hofordnung von 1470, Leipzig 1912, s. 37. 20 F. Priebatsch, op. cit., t. 2, s. 266. Wspomniane litery oznaczały imię i tytuł tego, komu służyli. 21 1 centnar (również cetnar) - stara jednostka masy odpowiadająca około 50 kilogramom (w dawnych Prusach 51,45 kilograma) (przyp. tłum.). 22 Wielki mistrz zakonu Heinrich von Plauen przesłał tę broń wyproszoną przez burgrabiego prawdopodobnie za pośrednictwem wielkiego komtura Friedricha von Zollerna przez komtura Nowej Marchii do Kostrzyna (E. Schnippel, ,,Hohenzollern Jahrbuch" 1912, s. 208-209; B. Rathgen, Die faule Greta, ,,Elbinger Jahrbuch" 1924, zesz. 4). 23 Riedel, op. cit., cz. C, t. 3, s. 65-66. 24 Norymberga posiadała własnego puszkarza już w 1356 roku. 25 Działa wałowe na kołach. 26 Schmautz/v. Senckenberg, op. cit., t. 1, s. 122. 27 Hakownica - jeden z najstarszych rodzajów ręcznej broni palnej, składała się z lufy przymocowanej do drewnianego łoża. Jej nazwa pochodzi od umieszczonego przy łożu dużego haka służącego do podparcia; wężownica - rodzaj armaty o długiej lufie umieszczonej na lawecie (przyp. tłum.). 28 Ph. W. Gercken, Codex diplomaticus Brandenburgensis, Salzwedel 1771, t. 3, s. 654-655. 29 L. v. Ledebur, op. cit., t. 1, s. 259-260. 30 W odniesieniu do miejscowości należących obecnie do Polski pominięto użyte przez autora stare niemieckie nazwy, ograniczając się do obowiązujących obecnie. W przypadku miejscowości położonych poza granicami Polski użyto polskich nazw historycznych (dotyczy to głównie obecnego rosyjskiego okręgu kaliningradzkiego), a w razie ich braku pozostawiono stare, użyte przez autora nazwy niemieckie obowiązujące do 1945 roku (przyp. tłum.). 31 Prawdopodobnie powinno być strzeleckiego. Strzelce Krajeńskie, Świdwin, Drawsko Pomorskie i Choszczno były tzw. tylnymi powiatami Nowej Marchii. Myślibórz, Gorzów Wielkopolski i Chojnów to trzy przednie powiaty. Złocieniec natomiast jest położony na wschód od Drawska. 32 Borek Strzeliński (Grossburg) na Śląsku był brandenburską enklawą. 33 Derenburg, położony na północny wschód od Wernigerode, był posiadłością lenną rodziny von Veltheim i według starego prawa należał do Starej Marchii. 34 Podobnie jak już w 1482 roku służby rycerskie miast Nowej Marchii zostały uwzględnione w zestawieniu tamtejszego rycerstwa. 35 C. v. Eickstedt, Beiträge zu einem neueren Landbuch der Mark Brandenburg, Magdeburg 1840; Riedel, Die Brandenburgische Lehnsmiliz, ,,Märkische Forschung", t. 1, s. 365. 36 W 1602 roku w Marchii Elektorskiej było 887 dóbr rycerskich i około 1000 wiosek zamieszkałych przez wielką masę biednej szlachty. Spośród około 300 szlacheckich rodów zamożnych było tylko niewiele ponad 60 (M. Hass, Die kurmärkischen Stände im letzten Drittel des 16. Jahrhunderts, Leipzig 1913, s. 35-36). 37 F. Priebatsch, Die Hohenzollern und der Adel in der Mark, ,,Historische Zeitschrift", t. 88, Berlin 1892, s. 227-228; L. Eppenstein, Beiträge zur Geschichte des auswärtigen Kriegsdienstes der Deutschen in der zweiten Hälfte des 16. Jahrhunderts, ,,Forschungen zur brandenburgischen und preussischen Geschichte", t. 32, s. 283. 38 F. Priebatsch, Die Hohenzollern und der Adel, s. 268. 39 H. Spangenberg, op. cit., s. 496. 40 E. Fidicin, Historisch-diplomatische Beiträge zur Geschichte der Stadt Berlin, Berlin 1837, t. 3, s. 130. 41 Riedel, op. cit., cz. A, t. 9,