Historia filozofii. Tom 3. Od Ockhama do Suareza

W dziejach filozofii XIV wiek jest wiekiem przełamania. Przełamania średniowiecza na rzecz renesansu. Często jednak to przełamanie pojmowane jest jako całkowite odrzucenie tradycji średniowiecznej: myślenia scholastycznego, niemal absolutnego autorytetu Arystotelesa oraz dominacji teologii nad filozofią. Wzmianki o renesansie przypu[...]nie wciąż jeszcze wywołuje w niektórych umysłach obraz nagłego i ostrego przejścia oraz przebudzenia, a więc czasu, kiedy umożliwiono dostęp do nauki i literatury świata starożytnego, kiedy zainicjowano edukację, kiedy po kresie intelektualnego zniewolenia w wiekach średnich ludzie zaczęli myśleć samodzielnie, kiedy wynalezienie druku umożliwiło szerszy dostęp do książek, kiedy odkrycie nowy lądów poszerzyło ludzkie horyzonty i otworzyło nowe źródła bogactwa, kiedy wreszcie odkrycie prochu stało się dla ludzkości nieocenionym błogosławieństwem. Taki pogląd jest oczywiście przesadą. Co się tyczy na przykład odkrycia starożytnej literatury, to miało ono miejsce całe wieki przed włoskim renesansem; gdy zaś idzie o samodzielne myślenie, nie trzeba zbyt głębokiej znajomości filozofii średniowiecznej, aby zdać sobie sprawę, że w wiekach średnich roiło się od oryginalnych myślicieli. Panuje pogląd, że cały ten renesansowy skok cywilizacyjny i intelektualny dokonał się dzięki ruchom emancypacyjnym wobec Kościoła Katolickiego. A przecież humanizm - ruch nieprzychylny wobec scholastyki - narodził się w katolickich Włoszech i chociaż najwybitniejsze postacie humanizmu w północnej Europie, przede wszystkim Erazm, ale również tacy ludzie jak Tomasz More w Anglii, byli katolikami, późny renesans stał się świadkiem odrodzenia scholastyki. Głównym sprawcą tego odrodzenia był Franciszek Suarez. Jeśli jednak podkreśla się różnice klimatów myślowych świata średniowiecznego i czasów renesansu, to należy koniecznie zwrócić uwagę na fakt stopniowej i ciągłej ewolucji nowego punktu widzenia. Filozoficzny ferment czasów renesansu, będący mieszaniną spekulacji filozoficznej i hipotezy naukowej, był kolejnym elementem przygotowującym rozwój nauki renesansu. Można zatem powiedzieć, że ponowne odkrycie Arystotelesa w wiekach średnich było odległym przygotowaniem narodzin nauki.