Jerzy Giedroyć w 1946 roku

skuteczne uważał jednak metody działania gospodarza ,,Domku w Kołomnie". Decyzję o pozostaniu na emigracji Jerzy Giedroyć podjął jeszcze w drugiej połowie roku 1944, gdy stało się oczywiste, że Europa Środkowo-Wschodnia znajdzie się w sowieckiej strefie wpływów. Nie miał żadnych złudzeń co do intencji Josifa Wissarionowicza Stalina. Teorię komunizmu uważał za nie do pogodzenia z kulturą europejską, a jego praktykę - za zbrodniczą. O to, jaką postawę winni przyjąć Polacy w tak tragicznym momencie dziejowym, toczył w listach spory z Rogerem Raczyńskim, sprawującym wtedy funkcję posła RP przy emigracyjnym rządzie greckim. Nie trafiały mu do przekonania argumenty przyjaciela, który obawiając się zagłady biologicznej substancji narodu polskiego, opowiadał się za podjęciem próby porozumienia z Kremlem, nawet za cenę przejściowej utraty kresów wschodnich. Nie od razu też skłonny był się z nim zgodzić, gdy przestrzegał przed aktami rozpaczy, które poza ,,przyjemnością pozy na bohaterstwo" mogą jedynie przyspieszyć sowietyzację Polski. ,,Samobójstwo - tłumaczył dyplomata - popełnić samemu człowiekowi ostatecznie wolno. Człowiek jest ostatecznie panem w ł a s n e g o losu. Czy się ma prawo r y z y k o w a ć s a m o b ó j s t w o n a r o d u - d l a n a j p i ę k n i e j s z e g o g e s t u to jest pytanie - nad którym warto się zastanowić, i mam wrażenie, że się na nie musi odpowiedzieć - Nie!"5. W pierwszych dniach sierpnia 1944 roku Jerzy Giedroyć gotów był ponieść śmierć, towarzysząc generałowi Kazimierzowi Sosnkowskiemu w skoku spadochronowym do walczącej stolicy Polski. Nie wierzył w sens, ani tym bardziej w sukces powstania. Uważał jednak, że mit, którym będą się karmiły przyszłe pokolenia, wymaga, aby ,,obok trupów żołnierzy Armii Krajowej znalazły się także <> żołnierzy polskich walczących na Zachodzie"6. Naczelny Wódz nie myślał jednak tymi kategoriami. W listach i dokumentach Jerzego Giedroycia z pierwszych lat powojennych nie ma natomiast nawet nikłego przejawu aprobaty dla prowadzonej w Europie Środkowo- -Wschodniej walki zbrojnej ze Związkiem Sowieckim lub ustanowionymi przez niego reżimami komunistycznymi. ,,Nie jestem entuzjastą emigracji i prowadzę swoją polityczkę na boku całkowicie niezależnie - wyjaśniał Janowi Frankowskiemu - ale wydaje mi się, że cała emigracja, z wyjątkiem niepoczytalnych jednostek, jest przeciwna jakimkolwiek tendencjom czy odruchom powstańczym"7. W rzeczy samej po hekatombie Warszawy i ogłoszeniu postanowień konferencji jałtańskiej przywódcy wychodźstwa bez rozgłosu zrezygnowali z widniejącego na sztandarach dziewiętnastowiecznej emigracji hasła wiecznej irredenty. Ideą przewodnią miał pozostać legalizm, gwarant zachowania ciągłości władzy państwowej8. To, że Polacy przebywający na Zachodzie opowiedzą się za nim, uważano za oczywiste. ,,Ale czy Kraj - pytał w diariuszu Tadeusz Katelbach - po tylu zawodach, mając na co dzień do czynienia z narzuconym reżimem, dochowa wierności legalnemu rządowi nad Tamizą, którego pole działania będzie z natury rzeczy ograniczone? Bo nie chodzi przecież o to, by rząd Arciszewskiego był rządem bezpaństwowców! To sprawa względnie prosta. Ale chodzi o to, żeby ten rząd pozbawiony egzekutywy, spełniający w wolnym świecie rolę ambasadora milczącego z konieczności narodu, był przez niego uznany za jego rząd, pod względem prawnym, ideowym, moralnym, słowem za r z ą d j e d y n y. [...] Tak czy owak, musimy być moralnie silni. Bo jeśli się na to nie zdobędziemy, nasz legalizm stanie się rekwizytem <> bezpaństwowców, oderwanych od rodzinnego Kraju, umierających na obcej ziemi w błogim przekonaniu, że do końca pozostali wierni sztandarowi niepodległości Polski"9. Niezgoda na niewolę ojczyzny była najważniejszym, ale nie jedynym motywem odmowy Jerzego Giedroycia powrotu do Polski. Jego antysowiecka orientacja polityczna nie była bowiem tajemnicą ani przed 17 września 1939 roku, ani po nim, mógł więc spodziewać się represji. Przewidywał wreszcie, że w kraju nie będzie miał żadnej możliwości prowadzenia działalności politycznej. A przecież to głównie ona nadawała sens jego życiu. Na obwolucie: portret Jerzego Giedroycia ze strony 60 dziennika Józefa Czapskiego, 27 II - 11 V 1947 (C) Muzeum Narodowe Kraków Redakcja: Małgorzata Jaworska Korekta: Maja Przeperska Projekt graficzny i typograficzny: Janusz Górski Skład i łamanie: Joanna Kwiatkowska (C) Sławomir M. Nowinowski Listy i ilustracje (C) Instytut Literacki KULTURA (C) wydawnictwo słowo/obraz terytoria, 2017 wydawnictwo słowo/obraz terytoria sp. z w upadłości układowej ul. Pniewskiego 4/1, 80-246 Gdańsk tel. (058) 345 47 07 fax (058) 520 80 63 e-mail: Gdańsk 2018 ISBN 978-83-7453-504-5 Skład wersji elektronicznej: