J.R.R. Tolkien. Pisarz stulecia

Ogrom wiedzy i analiz zawartych w tej książce początkowo lekko mnie przytłoczył. Jednocześnie jednak szybko uświadomił mi jak mało wiedziałem o Hobbicie, czy Władcy Pierścieni, które to książki już kilkukrotnie czytałem. Dlatego lektura Pisarza stulecia zajęła mi znacznie więcej niż planowałem, ale było to konieczne, aby w pełni zrozumieć i przyswoić zawarte w niej informacje. Na samym początku książki mamy bogate i szczegółowe wprowadzenie na temat tego jak kształtowała się fantastyka w XX wieku, kilka słów o życiorysie Tolkiena z umieszczonymi datami, kiedy ukazały się jego największe dzieła i jaki był później ich odbiór. Może wydawać się to zbyteczne, ale doskonale nakreśla czasy w jakich żył i tworzył Tolkien, kim był i skąd zaczerpnął wiele nazw, imion, czy nawet wydarzeń do swoich książek. Dzięki temu możemy lepiej zrozumieć jakim był człowiekien, jak wyglądał u niego proces pisania i jak niezwykła była jego wyobraźnia. Shippey w sposób ciekawy i przystępny przedstawia poszczególne kwestie, lektura nie powoduje znużenia, wręcz skłania do własnego poszukiwania ukrytych znaczeń. Przed lekturą książki Shippeya warto jednak zapoznać się z Hobbitem i Władcą Pierścieni, jeśli wcześniej ich nie czytaliśmy. Autor bowiem bardzo szczegółowo omawia najważniejsze wątki i ich zakończenie, więc mnóstwo tutaj spojlerów, jak również pewne rzeczy mogą zwyczajnie umknąć. Shippey opowiada o tym, kiedy Tolkien zaczął pisać swoje najsłynniejsze książki i dlaczego, jakie zawierają odniesienia do innych staroangielskich dzieł i jakie są w nich zawarte ukryte znaczenia. Autor wyjaśnia też pochodzenie wielu słów i imion, które występują w książkach - niekiedy są to zapożyczenia wprost z dawnych poematów, a innym razem odkrywanie jakiegoś słowa na nowo i nadawaniu mu nowego znaczenia. Ogólnie jestem pod ogromnym wrażeniem jak wiele pracy włożył Tolkien w swoje książki i jak bardzo starał się zadbać o każdy, nawet najdrobniejszy element. Przed lekturą książki Shippeya nie zdawałem sobie sprawy jak wielkie znaczenia dla Hobbita, czy Władcy Pierścieni miały badania językowe Tolkiena, bez których prawdopodobnie by te książki w ogóle nie powstały. Niemniej jednak nie da się ukryć, że jest to książka, będąca odpowiedzią na zarzuty licznych krytyków, którzy byli dość mocno uprzedzeni do Tolkiena i fantastyki w ogóle. Shippey odpiera te ataki, wyjaśnia błędy w ich rozumowaniu i wyjaśnia co dokładnie było zamiarem autora Hobbita i Władcy Pierścieni. Niestety Shippey jest przy tym dość stronniczy i nie stara się obiektywnie ocenić obu stron, niczym neutralny obserwator, lecz robi to jako zagorzały entuzjasta Tolkiena. Przez co chwilami książka za bardzo próbuje narzucić zdanie czytelnikowi i pokazać jak bardzo wspaniałym pisarzem autor Hobbita i Władcy Pierścieni. J.R.R. Tolkien. Pisarz stulecia to niezwykle bogate omówienie najważniejszych dzieł Tolkiena, wraz z pokazaniem ich genezy, pochodzeniem wielu nazw i słów oraz ukrytymi motywami. T.A. Shippey pokazuje jak wielki wpływ na fantastykę miał Hobbit, czy Władca Pierścieni, choć nie uniknął przy tym pewnej stronniczości. Niemniej jednak gorąco polecam fanom Tolkiena!

NIE-BIOGRAFIA TOLKIENA

Tak to już na tym świecie wydawniczym bywa, że kiedy kinowe ekrany podbija jakiś hit, księgarskie półki zalewają pozycje z nim związane. Tak było np. prawie dwie dekady temu, gdy Peter Jackson serwował nam swoją wizję ?Władcy pierścieni?, a potem ?Hobbita? (do dziś nie rozumiem czemu żaden wydawca nie porwał się wtedy na publikację ?Historii Śródziemia? i ?Historii Hobbita?) i to samo dzieje się teraz, wraz z wejście na ekrany filmowej biografii Tolkiena. Film nie zapowiada się co prawda jakoś szczególnie a i na dodatek sprawia wrażenie inspirowanego życiem twórcy w dość swobodny sposób, ale za to ciekawie wypada wydana pod jego wpływem książka ?J.R.R. Tolkien: Pisarz stulecia?. Nie jest to co prawda biografia brytyjskiego mistrza fantasy, jak można by się było spodziewać, a analiza jego twórczości. Ale analiza naprawdę znakomita i doskonale wnikająca w różne aspekty wymyślonego przez niego świata.

?Pisarz stulecia? to książka skupiona głównie na analizie trzech najważniejszych dzieł Tolkiena: ?Hobbita?, ?Władcy pierścieni? i ?Silmarillionu? ? głównie, ale nie jedynie, co warto zaznaczyć. Zaczynając jednak od samej analizy, trudno nie zauważyć jej dogłębności. Autor, mediewista i badacz literatury fantasy w szczególności skupiony na prozie pisarza uważanego za najbardziej wpływowego pisarza stulecia, wnika w poszczególne fragmenty jego prozy, zwracając nam uwagę na pochodzenie nazw i imion czy pozornie zwyczajne zwroty, które okazują się mieć szerszy kontekst. Przy okazji daje nam też wskazówki do zrozumienia rzeczy, które w swej prostocie i jasności wydawały się czymś, w co nie potrzeba było się wgryzać (jak prawdziwy los Elfów, które wcale nie musiały opuścić Śródziemia, jak nam się wydaje). Błąd, ale o tym musicie przekonać się sami, sięgając po tę pozycję.

Jak jednak już wspominałem, ?Pisarz stulecia? to nie jedynie analiza. Shippey przybliża nam także sylwetkę i życie samego autora, jego pasje ? bodajże najistotniejszą rzecz dla jego twórczości ? i mniej istotne dzieła. Zresztą na tle krótkich form twórczości Tolkiena dowiadujemy się więcej o jego autobiografii w nich ukryte, poznajemy też jego wiersze, a nawet znajdziecie tu fragment poświęcony? krytykom. Wszystko to może i brzmi osobliwie i wydaje się być przeznaczone jedynie dla purystów tolkienowskiej prozy, ale wcale takie nie jest. To kawał świetnej lektury dla wszystkich, których urzekły jego opowieści o Śródziemiu. Coś, co pozwoli im spojrzeć na nie z zupełnie nowej perspektywy i lepiej zrozumieć.

Jednocześnie całość została napisana w sposób lekki i przystępny. To co prawda pozycja naukowa, imponująca rozmachem i poziomem zgłębienia tematu, ale doskonale nadająca się również dla laików. Miłośnicy Tolkiena będą z niej bardzo zadowoleni, choć ma jeden zasadniczy minus: liczyłem, że znajdzie się w niej sporo zdjęć, ale na próżno. Na szczęście nie jest to coś, co mogłoby przeszkodzić w lekturze czy rozczarować. Konkluzja będzie więc bardziej niż oczywista: polecam gorąco. Warto o wiele bardziej, niż można by na pierwszy rzut oka sądzić.