Konrad Wallenrod

Jednym z najbardziej znanych utworów romantycznych reprezentujących indywidualność postawy bohatera jest Konrad Wallenrod Adama Mickiewicza. Poeta wykorzystując technikę romantycznej powieści poetyckiej typu bajronicznego, posługując się specyficznym połączeniem dawności, tajemniczości bohatera, fragmentaryczności opowiadania i ludowości, stworzył opowieść o bohaterze-zdrajcy. Walter przenikając
w szeregi rycerzy krzyżowych, mściciel, który zdobył pozycję mistrza zakonu jako Konrad Wallenrod, doprowadza do klęski rycerstwa. Posługuje się więc bronią słabych – podstępem i zdradą, wyrzekając się szczęścia osobistego (ukochana Aldona zamyka się na całe życie w wieży), ale wyrzekając się także honoru. Konrad postępował w myśl motta z utworu pt. „Książe” Machiavellego: Trzeba wam bowiem wiedzieć, że są dwa sposoby walki... Trzeba być lisem i lwem zarówno. Koszty psychiczne osiągnięcia celu za wszelką cenę, z pogwałceniem zasad moralnych, są ogromne – Konrad jest bohaterem tragicznym, który wypełnia swą misję, ale zarazem wewnętrznie potępia metody, jakie doprowadziły go do zwycięstwa.
Pieśń czy „wieść gminna” pełni wyjątkową rolę – staje się dypozytariuszem najwyższych nakazów, pamięcią zbiorową, strażnikiem narodowych wartości, a jej personifikacją jest postać Wajdeloty, pojawiająca się podczas zamkowej uczty i wówczas dopominająca się spełnienia oczekiwanego czynu przez Konrada (Wajdelota snuje powieść-biografię Konrada; ta część napisana jest heksametrem), a także na zakończenie utworu, już po śmierci Konrada, kiedy zapowiada Wajdelota utrwalenie w pieśni jego czynu:
Z tej pieśni wstanie mściciel naszych kości!
Pieśń jest zatem również siłą groźną, posiadającą moc burzącą. W Konradzie Wallenrodzie Mickiewicz bardzo wyraźnie wskazał na duchowe przywództwo poezji
w życiu narodu. Ukazał pod postacią Wallenroda tragizm Polaków, którym przyszło żyć pod zaborami. W wielkiej metaforze poetyckiej, rozpiętej nad trudnymi problemami etyczno moralnymi zmagań spiskowców polskich i rosyjskich lat dwudziestych XIX w, budujących nową moralność patriotów i rewolucjonistów. W charakterze postaci Konrada, zindywidualizowanej do granic przedstawił wezwanie do walki za wszelką cenę. Walenrodyzm zaś jako postawa moralna stał się pojęciem do dziś żywym, a nawet nadużywanym dla określenia utajonego sprzeciwu, ale i poświęcenia dla sprawy ojczyzny.