Kubuś Fatalista i jego pan ( skóropodobna)

„Skąd przybywali? Z najbliższego miejsca. Dokąd dążyli? Alboż kto wie, dokąd dąży? Co mówili? Pan nic, Kubuś zaś, że jego kapitan mawiał, że wszystko, co nas spotyka na świecie, dobrego i złego, zapisane jest na górze”; słowa, którymi rozpoczął swoją powieść filozoficzną Denis Diderot w gruncie rzeczy są najlepszą charakterystyką całej książki. Nie jest istotnym miejsce, z którego wyruszyli bohaterowie ani te, do którego zmierzali; nie ważne są również czas ani miejsce. Języczkiem u wagi są natomiast problemy natury egzystencjalnej, z którymi musieli się borykać Kubuś i jego pan. Dla autora najważniejszym jest bycie w drodze, co wespół z nudnawym, ciągłym zwracaniem się bezpośrednio do czytelnika czyni powieść ciężkostrawną.

Nie jest to książka łatwa, miła i przyjemna. Natomiast jej wartość tkwi w filozofii życiowej reprezentowanej przez Kubusia, fatalizmie. Bohater jest przeświadczony o tym, iż to co robimy zapisywane jest na wielkim zwoju oraz że jeśli się coś zdarzyło, to tak miało być. Jak widać autor musiał znajdować się pod przemożnym wpływem fatalistycznego systemu Spinozy.