Metapamięć. Perpektywa psychologiczna i kliniczna

, 1985a, b; Van­der­kerc­kho­ve, Pank­sepp, 2009). Po­dob­ny spo­sób ro­zu­mie­nia pre­zen­tu­je Ca­va­naugh (1989), wy­od­ręb­nia­jąc trzy wy­mia­ry: sys­te­mo­wą sa­mo­świa­do­mość pa­mię­cio­wą (sys­te­mic awa­re­ness me­mo­ry), któ­rą ro­zu­mie jako me­ta­pa­mięć - wie­dzę o wła­snej pa­mię­ci, na­stęp­nie po­znaw­czą sa­mo­świa­do­mość (epi­ste­mic awa­re­ness), któ­ra obej­mu­je wie­dzę o pod­sta­wach wła­snej wie­dzy (np. źró­dłach wspo­mnień czy wie­dzy) oraz świa­do­mość on­li­ne (on­li­ne awa­re­ness), któ­ra jest pro­ce­sem me­ta­po­znaw­czym re­ali­zo­wa­nym ,,tu i te­raz" an­ga­żu­ją­cym funk­cje wy­ko­naw­cze. De­fi­nio­wa­nie me­ta­pa­mię­ci jako dy­na­micz­nych re­la­cji pa­mię­ci i pro­ce­sów mo­ni­to­ru­ją­co-kon­tro­l­nych zwra­ca uwa­gę na jej zwią­zek z funk­cja­mi wy­ko­naw­czy­mi (exe­cu­ti­ve func­tions). Po­cząt­ko­wo pa­mięć i me­ta­pa­mięć trak­to­wa­ne były nie­za­leż­nie, głów­nie w od­nie­sie­niu do ich roz­wo­jo­wych aspek­tów. Na ich in­te­rak­cje zwró­co­no uwa­gę dzię­ki re­zul­ta­tom ba­dań osób z dys­funk­cja­mi mó­zgo­wy­mi zlo­ka­li­zo­wa­ny­mi w ob­rę­bie przed­nie­go ob­sza­ru mó­zgu oraz wpro­wa­dze­niu tech­nik neu­ro­obra­zo­wa­nia w ba­da­niach osób ob­cią­żo­nych neu­rop­sy­chia­trycz­nie i zdro­wych. Zgod­nie z mo­de­lem pa­mię­ci Bad­de­leya (1986) kon­tro­lę me­ta­pa­mię­cio­wą i kon­tro­lę wy­ko­naw­czą na­le­ży trak­to­wać sy­no­ni­micz­nie, gdyż sta­no­wią one pierw­szy krok w pro­ce­sach ,,góra-dół" prze­twa­rza­nia in­for­ma­cji. Ich bazą jest pa­mięć ope­ra­cyj­na uzna­wa­na, za mo­de­lem Bad­de­leya, za pod­sta­wo­wy skład­nik me­ta­pa­mię­ci, i któ­rej rolą jest kie­ro­wa­nie uwa­gi wo­bec obiek­tów i zda­rzeń oraz cza­so­wa in­te­gra­cja wy­do­by­wa­nych da­nych (np. Man­ty­la i in., 2010; por. tak­że Jo­dzio, 2008; Nęc­ka i in., 2006). Pro­ce­sy wy­ko­naw­cze umoż­li­wia­ją se­lek­cjo­no­wa­nie da­nych, ak­ty­wa­cję i ma­ni­pu­lo­wa­nie in­for­ma­cja­mi w pa­mię­ci ope­ra­cyj­nej (Bad­de­ley, 1986; Shi­ma­mu­ra, 2000). Se­lek­cja ozna­cza zdol­ność do utrzy­my­wa­nia uwa­gi na bodź­cach/zda­rze­niach lub do ak­ty­wa­cji okre­ślo­nej re­pre­zen­ta­cji pa­mię­cio­wej. Jest to szcze­gól­nie istot­ne przy roz­wią­zy­wa­niu za­dań typu kon­flik­to­we­go, gdy pew­ne dane na­le­ży za­cho­wać, utrzy­mać w polu uwa­gi, inne na­to­miast zi­gno­ro­wać. Przy­trzy­ma­nie, na­stęp­ny skład­nik funk­cji wy­ko­naw­czych, po­zwa­la utrzy­my­wać in­for­ma­cje w pa­mię­ci ope­ra­cyj­nej. Je­śli, na przy­kład, od­twa­rza­my li­stę słów, to mu­si­my kon­tro­lo­wać nie tyl­ko to, co wy­do­by­wa­my, ale tak­że to, co już zo­sta­ło zak­tu­ali­zo­wa­ne. Mo­dy­fi­ka­cja to zmia­na ak­tyw­no­ści pa­mię­ci ope­ra­cyj­nej, a to z ko­lei umoż­li­wia ela­stycz­ne do­sto­so­wy­wa­nie stra­te­gii pa­mię­cio­wych. Wresz­cie zdol­ność do kon­ty­nu­owa­nia pro­ce­su mne­stycz­ne­go tj. ini­cjo­wa­nia, pro­wa­dze­nia i za­koń­cze­nia (w ra­zie nie­po­wo­dze­nia po­no­wie­nia pro­ce­su) może być uzna­na za naj­waż­niej­szy ele­ment funk­cji wy­ko­naw­czych. Te czte­ry ele­men­ty funk­cji wy­ko­naw­czych sta­no­wią­ce fun­da­ment me­ta­pa­mię­ci (ści­ślej - jed­ne­go z pro­ce­sów re­gu­la­cyj­nych tj. kon­tro­li, por. Over­schel­de, 2008) mają cha­rak­ter kon­ti­nu­um, są wza­jem­nie od sie­bie za­leż­ne. Tak więc, ak­tu­al­nie przyj­mu­je się, że oba pro­ce­sy tj. funk­cje wy­ko­naw­cze i re­gu­la­cyj­ne, po­cząt­ko­wo trak­to­wa­ne jako nie­za­leż­ne, ba­zu­ją na tych sa­mych me­cha­ni­zmach i mają te same pod­sta­wy neu­ro­ana­to­micz­ne, głów­nie oko­li­ce przed­czo­ło­we (Shi­ma­mu­ra, 2000). Za­ło­że­nie to wspar­ły wy­ni­ki ba­dań me­ta­pa­mię­ci na przy­kład u osób star­szych i ze schi­zo­fre­nią, su­ge­ru­ją­ce, że za­kłó­ce­nia me­ta­pa­mię­cio­we ro­zu­mia­ne jako nie­ade­kwat­na wie­dza o wła­snych moż­li­wo­ściach mogą mo­dy­fi­ko­wać pro­ce­sy wy­ko­naw­cze, w efek­cie znie­kształ­ca­jąc za­war­tość za­so­bów pa­mię­ci (Bun­rell i in., 1999). Część ana­liz su­ge­ro­wa­ła jed­nak, by za­wę­zić ro­zu­mie­nie me­ta­pa­mię­ci do funk­cji wy­ko­naw­czych i uznać je za sy­no­ni­my, od­dzie­la­jąc je od pa­mię­ci jako ta­kiej (Fer­nan­dez-Du­que i in., 2000).