Monachomachia

Ignacy Krasicki, najwybitniejszy z pisarzy polskiego oświecenia, był równocześnie działaczem kulturalnym, krytykiem literackim i teatralnym, publicystą, wreszcie erudytą, autorem encyklopedii i słownika pisarzy polskich i obcych. W moim osobistym odczuciu "Monachomachia" jest najciekawszym utworem nie tylko Krasickiego, ale i całej współczesnej mu epoki. Anonimowy utwór wywołał najpierw sensację, mnożyły się tajne przedruki, a gdy rozszyfrowano autora - czytelnicy doznali szoku, wybuchł skandal. Celem tego utworu jest bowiem ośmieszenie stanu zakonnego. A jego autorem jest biskup. Mocne. A w 1778 roku w Polsce nawet bardzo mocne. Tematem poematu jest spór klasztoru karmelitów, a akcja obejmuje radę i przygotowania do dysputy, a w końcu - bitwę. Monachomachię właśnie czyli bitwę mnichów. Przedmiot sporu nie sprecyzowany dokładnie, ma, jak to wynika z kontekstu, błahy charakter. Akcja biegnie szybko, sceny zmieniają się jak w kalejdoskopie. Parodia, przenikająca wszystkie strofy poematu, ma wyraźny adres satyryczny. Obok próżniactwa mnichów podkreśla się ich głupotę i nieuctwo. Niektórzy historycy literatury - nie wspominając już o współczesnych Krasickiego - zarzucali autorowi, że przekroczył granicę przyzwoitości, dając się unieść wenie parodystycznej. Ale Krasicki stawia mnichom zarzuty bardzo ciężkie i uzasadnione, mimo że nie robi tego na sposób wolterowski - sarkazmem i zjadliwością - ale pogodnym ośmieszeniem. Było to celne uderzenie w ostoję sarmatyzmu w momencie, gdy miało dość do pierwszego poważnego po rozbiorze kraju starcia obozu stanisławowskiego z wyznawcami staroświecczyzny podczas sejmu w 1780 roku.