Noc w Lizbonie (twarda)

oj­rzeć w ciem­no­ści, niczym znak szy­der­stwa, tylne świa­tła odjeż­dża­ją­cego pociągu. Zwie­rzy­łem się jed­nemu ze zna­jo­mych. Nazy­wał się Löser i han­dlo­wał poń­czo­chami, daw­niej był leka­rzem we Wro­cła­wiu. Pora­dził mi, żebym mniej prze­by­wał sam. ,,Niech pan sobie znaj­dzie jakąś kobietę", powie­dział. Nic nie pomo­gło. Nie są panu obce te zna­jo­mo­ści, do któ­rych popy­cha nędza, samot­ność, strach, te ucieczki do odro­biny cie­pła, czy­je­goś głosu, czy­je­goś ciała -- te prze­bu­dze­nia w nędz­nym poko­iku w obcym kraju, jakby strą­cono czło­wieka w prze­paść, i gorzka wdzięcz­ność za oddech kogoś dru­giego obok sie­bie. Cóż to jed­nak jest wobec nie­po­ha­mo­wa­nej wyobraźni, która żywi się krwią i spra­wia, że czło­wiek budzi się rano, brzy­dząc się sobą po tym, co zro­bił? Kiedy teraz mówię o tym wszyst­kim, wydaje się to nie­do­rzeczne i pełne sprzecz­no­ści; wtedy tak nie myśla­łem. Z tych wszyst­kich wewnętrz­nych zma­gań wycho­dził zawsze zwy­cię­sko jeden pew­nik: muszę tam wró­cić. Muszę jesz­cze zoba­czyć żonę. Moż­liwe, że od dawna żyje z kimś innym. Było mi to obo­jętne. Musia­łem ją zoba­czyć. Wyda­wało mi się, że to abso­lut­nie logiczne. Coraz wię­cej się mówiło o nad­cią­ga­ją­cej woj­nie. Dla każ­dego było jasne, że Hitler, który bar­dzo szybko zła­mał obiet­nicę i zajął nie tylko Sudety, ale i całą Cze­cho­sło­wa­cję, chce teraz zro­bić to samo z Pol­ską. Wojna musiała wybuch­nąć. Soju­sze Fran­cji i Anglii z Pol­ską spra­wiły, że nie było innej moż­li­wo­ści. I nie była to już kwe­stia mie­sięcy, lecz jedy­nie tygo­dni. Także dla mnie. Dla mojego życia. Musia­łem pod­jąć decy­zję i zro­bi­łem to. Posta­no­wi­łem wyje­chać do Nie­miec. Nie wie­dzia­łem, co będzie potem. Było mi to zresztą obo­jętne. Jeśli wybuch­nie wojna, myśla­łem, tak czy owak będę zgu­biony. Rów­nie dobrze mogę zro­bić coś sza­lo­nego. W tych ostat­nich dniach ogar­nął mnie dziw­nie rado­sny nastrój. Był maj, rabaty przy Rond Point w La Cha­pelle mie­niły się od tuli­pa­nów. Wcze­sne wie­czory miały już w sobie coś ze srebr­nego świa­tła płó­cien impre­sjo­ni­stów: wszę­dzie snuły się nie­bie­skie cie­nie, a wysoko w górze, za zim­nym świa­tłem pierw­szych gazo­wych latarni i nie­spo­koj­nymi, czer­wo­nymi wstę­gami świetl­nych napi­sów cią­gną­cymi się wzdłuż dachów redak­cji gazet, wzno­siło się jasno­zie­lone niebo. Każ­demu, kto potra­fił czy­tać, te napisy zwia­sto­wały wojnę. Naj­pierw poje­cha­łem do Szwaj­ca­rii. Nie mia­łem jesz­cze zaufa­nia do swo­jego pasz­portu, więc chcia­łem go wypró­bo­wać na nie­groź­nym tere­nie. Fran­cu­ski cel­nik oddał mi doku­ment z obo­jęt­nym wyra­zem twa­rzy, tego się zresztą spo­dzie­wa­łem. Z wyjaz­dem bywają trud­no­ści tylko w kra­jach, gdzie panuje dyk­ta­tura. Ale gdy przy­szedł szwaj­car­ski urzęd­nik, poczu­łem, jak coś się we mnie kur­czy. Sie­dzia­łem wpraw­dzie naj­spo­koj­niej, jak potra­fi­łem, lecz wyda­wało mi się, że brzegi moich płuc trze­po­czą z sza­loną szyb­ko­ścią, podob­nie jak cza­sem liść na drze­wie w bez­wietrzną pogodę. Cel­nik oglą­dał pasz­port. Był to potężny, bar­czy­sty męż­czy­zna, od któ­rego zala­ty­wało dymem faj­ko­wym. Masyw­nym ciel­skiem zasło­nił okno prze­działu. Na chwilę ogar­nął mnie nie­po­kój, prze­stra­szy­łem się, że wraz z wido­kiem nieba pozba­wia mnie wol­no­ści -- jakby prze­dział był już wię­zienną celą. W końcu Szwaj­car oddał mi pasz­port. -- Zapo­mniał pan pod­stem­plo­wać -- rzu­ci­łem mimo woli w odru­chu ulgi. Urzęd­nik uśmiech­nął się. -- Zaraz panu pod­stem­pluję. Tak panu na tym zależy? -- Nie tak bar­dzo, ale będę miał swego rodzaju pamiątkę z podróży. Przy­bił pie­czątkę w pasz­por­cie i wyszedł. Zagry­złem wargi. Ależ się zro­bi­łem ner­wowy! Póź­niej uświa­do­mi­łem sobie, że ostem­plo­wany pasz­port wygląda tro­chę bar­dziej auten­tycz­nie. W Szwaj­ca­rii zasta­na­wia­łem się przez dzień, czy do Nie­miec także powi­nie­nem jechać pocią­giem, ale nie mia­łem odwagi. Nie wie­dzia­łem też, czy osoby powra­ca­jące do kraju, nawet pocho­dzące z daw­nej Austrii, nie są rewi­do­wane bar­dziej szcze­gó­łowo. Praw­do­po­dob­nie nie, posta­no­wi­łem jed­nak pójść przez zie­loną gra­nicę. W Zury­chu uda­łem się więc naj­pierw, jak daw­niej, na główną pocztę. Przy okienku poste restante naj­ła­twiej spo­tkać zna­jo­mych -- takich samych tuła­czy bez prawa pobyt