Odruch naturalny

"Odruch naturalny" to kontynuacja książki pt. "Kruszenie odmieńca". Bohater, Marek Kabacki, skazano na 25 lat więzienia, więc aż do wybuchu stanu wojennego. Tam poznaje działaczy opozycji, co weryfikuje jego wyobrażenie o nich. Do każdego z nich starał się docierać w inny sposób, co nie zawsze było legalne. Zapomniana przeszłość oraz współpraca ze służbami specjalnymi dają o sobie znać. Dawne kontakty ponownie proponują kooperację. Kabacki godzi się na to, ale tylko dlatego, aby przeniesiono go do zakładu karnego.
Historia pozwala nam więc poznać historię sierżanta Zenona Celegata służącego w stopniu podoficera, a zarazem współpracownika służb specjalnych. To co w tej książce jest najbardziej interesujące, to narracja prowadzona w dwóch kierunkach.
Pierwszoosobowym, gdzie narratorem jest Zenon Celegat. Czytamy wtedy tę historię jako pewnego rodzaju pamiętnik. Autor opisuje bowiem własne doświadczenia z okresu przebywania w areszcie. Mamy więc zapis naocznego świadka, który niczego przed swoim czytelnikiem nie tai.
Natomiast narracja trzecioosobowa pozwala spojrzeć na wszystko z perspektywy uważnego obserwatora. Ten zabieg literacki, dzięki któremu mamy wrażenie, że bohater jest wszechwiedzący, ale jednocześnie ukrywa przed obserwowanym pewne fakty wiadome tylko obserwującemu i czytelnikowi. Możemy więc podsłuchać przez dziurkę od klucza historii z ust kolegi, niemego świadka zdarzeń lub zupełnie obcego, obiektywnego obserwatora. To niezwykła wartość dla samej powieści.
Dzięki opisanym w "Odruchu naturalnym" wydarzeniom poznajemy nie tylko sylwetkę Zenona Celegata, ale też czasy przesilenia i stanu wojennego. To niezwykle osobiste zwierzenia człowieka uwikłanego we współpracę, z której nie może się wyplątać. Bohater, igrając z własnym losem, gra w niebezpieczną grę, narażając przy tym nie tylko siebie, ale i rodzinę.
Polecam książkę każdemu, kto interesuje się latami 80. do lektury.
...

Powieść Odruch naturalny ma dwóch narratorów. Jednym z nich jest Zenon Celegrat układający autobiografię na podstawie zapisków więziennych, drugim? także Zenon Celegrat, ale patrzący na wszystko z boku, widzący sprawy w trzeciej, a nie pierwszej osobie.

Do najciekawszych jego obserwacji należą niewątpliwie opisy dotyczące pobytu w wiezieniu na Rakowieckiej podczas politycznego przesilenia lat 1980-1982, a zwłaszcza w okresie stanu wojennego. Do jego celi trafił bowiem jąkający się ?polityczny? Adam (Grynberg), prominentny działacz KOR...

Autor napisał wcześniej autobiograficzna pozycję Kuszenie odmieńca (wydaną 2014 roku). Teraz przedstawia drugie osobiste spojrzenie na świat zza krat ? zawodowego podoficera, współpracownika służb specjalnych w latach 50. i 60., któremu w areszcie śledczym na Rakowieckiej ? już po wyroku skazującym na wieloletnie wiezienie ? ponownie złożono propozycje współpracy, której tym razem już nie podjął, pieczętując tym los swój i swojej rodziny.

Czytelnik znajduje się więc na miejscu jednostki ? to prawda: nie bez winy ? najpierw za granica w obliczu intrygi obcego wywiadu, a później, w kraju, wobec aparatu represji Służby Bezpieczeństwa. Można powiedzieć: jak ofiara w sieci.