Olśnienie

Olśnienie to powieść science fiction, która zadebiutowała w 1954 roku i z biegiem lat stała się jednym z przedstawicieli klasyki gatunku. Książka bada konsekwencje wspomnianego wydarzenia, w którym poziom inteligencji wszystkich organizmów na Ziemi dramatycznie wzrasta. Autor skupia się na grupie kilku postaci, które zostają uwikłane w to bezprecedensowe zjawisko i muszą poradzić sobie ze społecznymi i etycznymi konsekwencjami świata, w którym wszystkie stworzenia nagle stały się znacznie mądrzejsze.

Tytuł ten mocno wyróżnia się na tle licznej konkurencji. Tak naprawdę owe dzieło należałoby traktować w kategoriach eksperymentu myślowego z segmentu ?co by było gdyby?? Zamysł autora był i ciągle jest ciekawy, potrafi być również na swój sposób angażujący. Treści zawarte w książce w głównej mierze mają wymusić na czytelniku głębszą refleksję nad tym, jak zmieniłaby się nasza planeta, gdyby wszyscy byli geniuszami. Powieść porusza także bardziej filozoficzne pytania dotyczące natury inteligencji i relacji między człowiekiem a światem przyrody. Przewracając kolejne kartki rodzi się pytania o to, co to znaczy być ?inteligentnym? i czy właściwe jest stawianie się człowieka ponad innymi gatunkami.

Wyrazisty naukowy charakter dzieła sprawia jednak, że nie jest to pozycja dla każdego miłośnika sci-fi. Jeśli ktoś liczy na porywającą fabułę z masą zaskakujących zwrotów akcji, to będzie zawiedziony. Tytuł ma ponadto również pewne zauważalne wady. Po pierwsze mamy tu do czynienia z bardzo przeciętnymi bohaterami. Postacie, których losy śledzimy, są mocno nijakie, niesympatyczne i w ogóle nie zapadają czytelnikowi w pamięć. Po drugie nie każdemu współczesnemu odbiorcy spodobają się zaprezentowane tu aspekty obyczajowe. Książka została napisana w latach 50-tych, kiedy to społeczeństwa funkcjonowały na zupełnie innych nieakceptowalnych dziś zasadach. Po trzecie niektóre z wniosków autora są mocno naciągane (ocena subiektywna). Powiązanie inteligencji z wykonywaną pracą (fizyczna/naukowa) jest moim zdaniem błędne. Ktoś kiedyś napisał mądre słowa, że pośród osób z tytułami naukowymi odsetek debili jest większy niż w reszcie społeczeństwa.

?Historia ludzkości jest zapisem niekończącej się walki między instynktem a inteligencją, reszta to nieświadomy rytm organizmu i wykreowane wzorce.?

Znakomity pomysł na fabułę, pozornie prosty, a jednak szeroka gama konsekwencji wiąże się z nim. W ciągu jednej nocy rozpoczyna się proces znaczącego zwiększenia inteligencji na Ziemi. Organizmy obdarzone mózgiem nagle przekraczają normy wyjątkowości. Zmiany w zjawiskach elektromagnetycznych planety powodują, że ludzie i zwierzęta wkraczają w inny wymiar intelektu. Zdolni są do myśli innych niż dotąd, błyskawicznie znajdują pomysły na rozwiązanie problemów, których dociekali przez wiele lat, zyskują większą świadomość i wolę decydowania o sobie. Poul Anderson docieka, jak w takich warunkach objawiałaby się ludzka natura, podstawy ludzkiego życia, sposób funkcjonowania w społeczeństwie. Czy utrzymałyby się dotychczasowe filary cywilizacji? Czy powstałaby nowa rasa człowieka? Dokąd chciałaby wówczas sięgnąć i co osiągnąć? Co z hodowlanymi zwierzętami, czy stawiłyby opór człowiekowi, a może wręcz przeciwnie, bardziej uzależniły się od niego? A co z dzikimi mieszkańcami planety, czy pragnęliby odzyskać naturalne terytoria i może nawet podporządkować sobie ludzkość?

Atrakcyjnie prowadzona intryga, wiele się dzieje, interpretacje scen często zaskakują i dają do myślenia. Spojrzenie na trzy filary ludzkiego funkcjonowania, miasto, wieś i środowisko naukowe, oraz przeobrażenia, jakie by się w nich dokonały. Nowe fantastyczne ścieżki myśli ujawnione w dziwacznej i makabrycznej formie. Cechy osobowości jako jedyne stałe, trwałość ludzkich słabości, ignorancji, uprzedzeń, zaślepienia i chorej ambicji. Czy dla wszystkich przedstawicieli ludzkiej rasy zmaksymalizowana szybkość kojarzenia i przenikliwości stałaby się atutem, drzwiami do nowych kosmicznych możliwości, ostatecznym triumfem umysłu, czy wręcz okrucieństwem i pragnieniem ucieczki? Frapujące zestawienie głupoty i normalności, normalności i geniuszu. Przez wszystko przenika charakterystyczne dla czasów powstawania powieści sowieckie zagrożenie, odblaski zimnej wojny między mocarstwami, panika powiązana z nuklearnym zagrożeniem. Atrakcyjne finałowe rozwiązanie, ciekawy wydźwięk, zgrabne połączenie wątków, a i sporo materiału do głębszych rozważań. Kilka aspektów warto szerzej pociągnąć, bliżej się im przyjrzeć, autor pozostawia pole do popisu wyobraźni czytelnika.

"Olśnienie" to powieść autorstwa amerykańskiego pisarza, zdobywcy wielu prestiżowych nagród w tym Nebuli i Hugo, uznawana aktualnie za klasykę gatunku. Poul Anderson tym samym wplasował się na listę książek z cyklu Wehikuł czasu, wydawanym przez Dom Wydawniczy Rebis.

"Olśnienie" po raz pierwszy opublikowano w roku 1954, a opowiada historię Ziemi, która pewnego dnia wyszła z kosmicznego pola spowalniającego aktywność neuronową. Ludzie oraz zwierzęta raptownie wskoczyli na wyższy poziom inteligencji, co spowodowało jeden wielki przewrót. Każdy pragnął robić znaczące rzeczy, zajmować się sprawami pobudzającymi wyobraźnie czy kształtującymi myśli.

Niestety, nie wszystkie jednostki potrafiły poradzić sobie z tą gwałtowną zmianą, co wywołało szereg niefortunnych wydarzeń, takich jak zwiększona aktywność sekt, załamania psychiczne prowadzące do samobójstw albo załamanie systemu polityczno-gospodarczego, który należało zbudować na nowo.

Jak zwiększona wydajność neuronów wpłynie na odkrywanie nieznanych ścieżek kosmosu? Co z ludźmi zagubionymi? Czy tak, jak nagle Ziemia wyszła z wspomnianego pola, czy niespodziewanie wróci na własne miejsce?

"Olśnienie" Poula Andersona to krótka powieść rozpisana raptem na 216 stron, a mimo to jest bogata w wydarzenia, obfita w przeróżne przemyślenia i sytuacje, nad którymi duma się przez pewien czas po skończeniu czytania. Mimo podejmowanego przez autora trudnego i skomplikowanego tematu zmian neuronowych, poruszania naukowych pojęć, to styl i język jest na tyle przystępny, że nawet laik z łatwością zrozumie poruszane wątki.

Fabuła nie należy do tych mocno dynamicznych. Owszem, akcja się toczy, ale własnym, niespiesznym tempem. Co nie oznacza, że wieje nudą. Ani trochę! "Olśnienie" śledzi się z ogromnym zainteresowaniem, podobnie jak dalsze poczynania bohaterów oraz ich zmagania z próbami przejścia do "normalności".

Poul Anderson napisał wyjątkową opowieść, ukazując przy okazji jedną z możliwości, jak ludzkość poradzi (lub nie poradzi) sobie z nagłym wzrostem aktywności neuronowej. "Olśnienie" napisane jest z perspektyw kilku bohaterów: naukowca, gospodyni domowej czy niegdysiejszego, wioskowego głupka, który aktualnie stał się "normalny" kiedyś, dzięki czemu historia zyskuje na wartości. Oczywiście, polecam i nie tylko fanom science-fiction.

NOWY POTENCJAŁ INTELEKTUALNY

Czy ?Olśnienie? olśniewa? Po siedmiu dekadach, jakie minęły od jej publikacji pewnie nie tak bardzo, jak w chwili debiutu, jednak wrażenie nadal robi. Co doceniam tym bardziej, że jednak z prozą Andersona nie zawsze było mi po drodze. A tu proszę, kawał świetnej lektury, która serio do mnie przemówiła i okazała się warta poznania. No i pokazała mi dlaczego ten gość to taki klasyk i czemu jego literatura jest tak ceniona.

Niegdyś Ziemia weszła w kosmiczne pole spowalniające aktywność neuronową. Skutki tego były iście katastrofalne. Teraz nagle wydostaje się z niego i wszystko zaczyna się zmieniać, a całe życie na niej w jednej chwili zyskuje niesamowity potencjał intelektualny. Co od teraz czeka nasz świat?

Na wstępie pisałem, że literatura [Andersona] jest tak ceniona, więc może przydałoby się rzucić jakimś przykładem dla niewtajemniczonych. Więc tak, w trakcie jego kariery, udało mu się zgarnąć siedem nagród Hugo i trzy Nebule. Zdobył też Locusa, pięć razy Prometheusa i parę innych. No a nominacje jeszcze to już zupełnie inna bajka, bo do samego Locusa nominowano go ponad czterdzieści razy. Więc ceniony był (i jest, choć od ponad dwóch dekad nie ma go już wśród nas), ale ja jakoś nie mogłem nigdy dać się wciągnąć jego książkom. Zaczęło się dla mnie od ?Stanie się czas? no i nie kupiło mnie to ? toporne jakieś, niby w moich klimatach, ale gdzieś obok. Potem próbowałem jeszcze ?Księżyca Łowcy? i ?Orbity bez końca? i już lepiej było, ale też nie tak do końca. No a teraz wziąłem ?Olśnienie? i w końcu do mnie trafiło.

No i dobrze, bo ja klasykę fantastyki uwielbiam i chętnie sięgam, a teraz jeszcze po tego Andersona sięgać będę częściej, jeśli pojawi się okazja. Bo ?Olśnienie? to kawał świetnego pomysłu obleczonego w całkiem niezłe szaty literackie. Niezłe, bo powieść jest krótka, a przez to czasem mocno pospieszona ? wina redaktora, który podobno naciskał autora ? ale nadal robi to wrażenie. Książka to zarówno dobra akcja, jak i popis bogatej wyobraźni pisarza. Dobrze przemyślana, logicznie skonstruowana, a co najważniejsze nie pusta, dzięki czemu mamy się nad czym pochylić. Mogłoby być co prawda lepiej, ale zawodu nie ma, a rzecz potrafi zadziałać na wyobraźnię.

No i stylistycznie satysfakcjonuje. Dobrze w swej prostocie napisana, treściwa, nie nudzi, nie nuży, pędzi przed siebie i w sumie czyta się sama, jednym tchem. Więc dobrze, że rzecz się pojawiła. Można by wybrać bardziej znane twory Andersona, ot takie ?Trzy serca i trzy lwy?, ?Zaklęty miecz? czy nawet ?Tau Zero?, ale wybrano ?Olśnienie? i dla mnie był to wybór jak najbardziej trafiony.