Semestr europejski jako narzędzie kształtowania polityki społecznej w Unii Europejskiej

007). W Traktacie ustanawiającym Europejską Wspólnotę Gospodarczą (traktaty rzymskie 1957) kwestie polityki społecznej zostały uwzględnione w szerszym zakresie, do czego przyczyniły się przede wszystkim dyskusje polityczne na ten temat. W ich rezultacie zwolennicy stanowiska regulacyjno-dystrybucyjnego nie zdołali przekonać jego przeciwników i zwyciężyła liberalna wizja wzrostu gospodarczego jako przyczyniającego się do dobrobytu (Falkner 1998). Z tego powodu traktat zawiera tylko trzy zapisy o charakterze socjalnym: dotyczące równego wynagrodzenia kobiet i mężczyzn, tworzące Europejski Fundusz Społeczny (European Social Fund - ESF) oraz regulujące kwestię urlopów wypoczynkowych. Komisji Europejskiej została przypisana rola koordynacyjna w następujących obszarach: zatrudnienie, prawo i warunki pracy, szkolenie zawodowe, zabezpieczenie społeczne, medycyna pracy i prewencja wypadkowa oraz prawo zrzeszania. O ile w innych obszarach rolą Komisji była dyskusja nad wiążącym prawem unijnym, o tyle w kwestiach społecznych jej działania zostały ograniczone do zaangażowania wyłącznie w prace analityczne i konsultacyjne. Kolejnym dokumentem regulującym kwestie społeczne był Program Działań Społecznych (Social Action Programme - SAP) z 1974 roku ustanowiony rezolucją Rady WE (Rada Europejska 1974). Podkreślono w nim przede wszystkim dążenie do: zapewnienia pełnego zatrudnienia, demokratyzacji stosunków pracy oraz poprawy jej rezultatów. Jak uzasadniają G. Falkner i O. Treib, dominacja aspektów ekonomicznych nad socjalnymi w projekcie integracji europejskiej oznaczała, że wprowadzanie regulacji odnoszących się do polityki społecznej i zatrudnienia było możliwe wyłącznie w sytuacji, gdy te ostatnie odgrywały istotną rolę funkcjonalną w zakresie integracji ekonomicznej (Falkner i Treib 2009). Implementacji następnego dokumentu, którym był Jednolity Akt Europejski (1987), ponownie towarzyszyły szeroko zakrojone debaty nad miejscem polityki społecznej w procesie integracji. Również w tym wypadku kwestie socjalne nie znalazły należnego im miejsca, z wyjątkiem dwóch, do których należały: rozwój dialogu społecznego na poziomie wspólnotowym oraz harmonizacja regulacji w zakresie zdrowia i bezpieczeństwa pracy. Niespodziewanie dla niektórych obserwatorów, równolegle do działań w Komisji i Radzie, coraz ważniejszą rolę zaczął odgrywać Europejski Trybunał Sprawiedliwości. To właśnie jego orzeczenia zaczęły wpływać na stosowanie wcześniej zdefiniowanych zasad w praktyce. Analizując sytuację sprzed lat 90., można więc mówić o współdziałaniu dwóch procesów: wprowadzania wielu zabezpieczeń przed rozrostem regulacji w zakresie polityki społecznej na poziomie unijnym, a jednocześnie o nieoczekiwanym wzroście jej roli w regulacjach unijnych. Pewnym przełomem w tym zakresie było przyjęcie w 1989 roku Karty podstawowych praw socjalnych pracowników (Parlament Europejski, Rada Europejska i Komisja Europejska 2000) postulującej stworzenie minimalnych norm socjalnych dla wszystkich obywateli UE. W tym kontekście coraz częściej zaczęto mówić o europejskiej przestrzeni socjalnej, jak również zwracać uwagę na konieczność wypełnienia wskazań przedstawionych w białej księdze pod nazwą ,,Wymiar socjalny Wspólnego Rynku" (Kvist i Saari 2007). W 1992 roku ponownie podjęto próbę umocowania kwestii socjalnych w prawie traktatowym poprzez włączenie Karty do Traktatu z Maastricht w formie protokołu. Odniesienia do kwestii socjalnych znalazły się w artykule 2 traktatu, co mogło stanowić punkt wyjścia do poszerzania europejskiego wymiaru socjalnego. Na mocy postanowień Traktatu z Maastricht kwestie socjalne zaczęły podlegać mniej restrykcyjnemu procesowi decyzyjnemu (opartemu na kwalifikowanej większości), z wyłączeniem czterech obszarów podlegających jednogłośnej decyzji: zabezpieczenia społecznego pracowników, ich ochrony po rozwiązaniu umowy, reprezentacji i zbiorowej obrony interesów pracowników i pracodawców oraz warunków zatrudnienia migrantów z krajów trzecich (Falkner i Treib 2009). Aspekty socjalne zostały bezpośrednio ujęte w kolejnych traktatach, poczynając od traktatu amsterdamskiego (1997), poprzez traktat nicejski (2001), aż po traktat lizboński (2007). Regulacje kwestii zatrudnienia w traktacie amsterdamskim zostały zapisane w pewnej mierze na wzór regulacji dotyczących Europejskiej Unii Monetarnej. W celu przeciwdziałania dominacji polityki gospodarczej powołano Komitet ds. Zatrudnienia. W traktacie amsterdamskim wskazano również obszar zainteresowania takimi politykami, jak przeciwdziałanie dyskryminacji, walka z wykluczeniem społecznym, równe traktowanie kobiet i mężczyzn w obszarze równej płacy i pracy oraz koordynacja polityki zatrudnienia. Ciągle jednak zauważalna była dominacja regulacji ekonomicznej nad społeczną (Buchs 2007).