Ucieczka z Sobiboru

książki Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki Trials of the Major War Cri­mi­nals before the Inter­na­tio­nal Mili­tary Tri­bu­nal. Nurem­berg 14 Novem­ber 1945 - 1 Octo­ber 1946, t. 30, Nurem­berg 948, s. 95 (doku­ment 2278-PS: Raport Seyss-Inqu­arta z podróży inspek­cyj­nej do Pol­ski w dniach 17-22 listo­pada 1939 roku). [wróć] Faschi­smus-Getto-Mas­sen­mord. Doku­men­ta­tion über Ausrot­tung und Wider­stand der Juden in Polen während des 2. Welt­krie­ges, red. T. Beren­stein i in., Ber­lin 1961, s. 46 (mowa Hansa Franka w Rado­miu z 25 listo­pada 1939 roku). [wróć] The Goeb­bels Dia­ries, 1942-1943, tłum. i red. Louis Loch­ner, New York 1948, s. 175-176. [wróć] W doku­men­tach nie­miec­kich Izbicę nazy­wano wprost ,,głów­nym punk­tem zbior­czym i prze­ła­dun­ko­wym" (Haup­tun­ter­brin­gungs- und Umschlag­punkte). W cza­sie ,,akcji Rein­hardt" w dys­tryk­cie lubel­skim tzw. getta tran­zy­towe nazi­ści zakła­dali w nie­wiel­kich miej­sco­wo­ściach poło­żo­nych przy liniach kole­jo­wych pro­wa­dzą­cych do obo­zów zagłady w Bełżcu, Sobi­bo­rze i Tre­blince. Getta te prze­zna­czone były dla Żydów depor­to­wa­nych z zagra­nicy, prze­waż­nie z Rze­szy (rów­nież z Austrii), Pro­tek­to­ratu Czech i Moraw oraz ze Sło­wa­cji, ale od połowy 1942 przy­wo­żono tu rów­nież Żydów pol­skich z oko­licz­nych miej­sco­wo­ści (zob. wię­cej R. Kuwa­łek, Getta tran­zy­towe w dys­tryk­cie lubel­skim, w Akcja Rein­hardt. Zagłada Żydów w Gene­ral­nym Guber­na­tor­stwie, pod red. D. Libionki, War­szawa 2004) (red.). [wróć] Gitta Sereny, Into that Dark­ness: From Mercy Kil­ling to Mass Mur­der, Lon­don 1974, s. 112 (wyd. pol­skie: W stronę ciem­no­ści. Roz­mowy z komen­dan­tem Tre­blinki, War­szawa 2002). [wróć] Kapo - z niem. Kama­ra­den­po­li­zei (towa­rzysz poli­cjant) lub wł. capo (naczel­nik) - wię­zień nad­zo­ru­jący pracę innych więź­niów, cie­szący się pew­nymi przy­wi­le­jami. Zwy­kle cecho­wało ich okru­cień­stwo. [wróć] Izbica leży w powie­cie kra­sno­staw­skim, w woje­wódz­twie lubel­skim. Pierw­sze wzmianki na jej temat pocho­dzą z XV wieku. Od połowy XVIII wie-ku do 1942 roku miesz­kań­cami Izbicy byli pra­wie wyłącz­nie Żydzi. W 1921 ro-ku lud­ność osady liczyła 3085 osób, w tym 2862 Żydów (93 proc. ogółu miesz­kań­ców). W Izbicy dzia­łały liczne orga­ni­za­cje poli­tyczne i spo­łeczne, ale mimo to pozo­sta­wała typo­wym żydow­skim mia­stecz­kiem - sztetl, w któ­rym życie miesz­kań­ców kon­cen­tro­wało się wokół syna­gogi i rabina. Do 1931 ro-ku była tu jedy­nie tra­dy­cyjna szkoła Tal­mud-Tora, pro­wa­dzona przez gminę żydow­ską, oraz pry­watne che­dery - reli­gijne szkoły dla chłop­ców. We wrze­śniu 1939 roku Izbica na krótki czas zna­la­zła się pod kon­trolą sowiecką. W tym cza­sie liczba lud­no­ści żydow­skiej w mia­steczku wyno­siła 5098 osób. W cza­sie oku­pa­cji nie­miec­kiej znaj­do­wało się tu tzw. getto tran­zy­towe. II wojnę świa­tową prze­żyło tylko 14 izbic­kich Żydów (red.). [wróć] Obóz w Bełżcu utwo­rzono w maju 1940 roku, osa­dzono w nim Cyga­nów, Pola­ków i Żydów; wraz z coraz więk­szym napły­wem Żydów był roz­bu­do­wy­wany. Speł­niał funk­cję obozu przej­ścio­wego, obozu pracy przy­mu­so­wej i obozu kar­nego, czym róż­nił się od innych obo­zów pracy. W lutym 1942 roku ukoń­czono budowę komór gazo­wych, od marca Beł­żec był obo­zem zagłady (red.). [wróć] Trans­porty Żydów wysie­dla­nych z ziem włą­czo­nych do Rze­szy napły­wały do Izbicy od 1939 roku. W 1941 roku w Izbicy miesz­kało 6700 Żydów, w tym 2 tys. prze­sie­dleń­ców, głów­nie z Kraju Warty i róż­nych miej­sco­wo­ści dys­tryktu lubel­skiego (red.). [wróć] Syn Samu­ela Kohna prze­żył, mieszka w miej­sco­wo­ści Holon w Izra­elu. Gdy odwie­dzi­łem go w 1957 roku, przy­po­mniał sobie, jak wysy­łał ten list do ojca. [wróć] SS-Unterscharführer Kurt Engels, szef Poli­cji Bez­pie­czeń­stwa na powiat kra­sno­staw­ski, i jego następca Ludwig Klemm, folks­dojcz, przed wojną pod­ofi­cer Woj­ska Pol­skiego w Zamo­ściu, przy­byli do Izbicy w 1941 roku. Po woj­nie Engels został wła­ści­cie­lem mod­nej Café Engels w Ham­burgu. Następ­nego dnia po zło­że­niu przeze mnie zeznań na jego pro­ce­sie (29-30 grud­nia 1958) popeł­nił samo­bój­stwo w celi wię­zien­nej. Klemm, miesz­ka­jący w Niem­czech pod nazwi­skiem Ludwig Jantz, został roz­po­znany w 1978 roku. W maju 1979 roku popeł­nił samo­bój­stwo w celi wię­zie­nia w Lim­burgu. [wróć] W 1941 Izbica stała się sie­dzibą gestapo na cały powiat kra­sno­staw­ski. [wróć]