W 80 filiżanek dookoła świata. Piętnaście najsłynniejszych kawiarni (twarda)

rzestarzała jako miejsce wymiany informacji. Niemniej jednak pozostało jedno: nadal są to miejsca odosobnienia, które pozwalają na obserwowanie wydarzeń towarzyskich i codziennych ludzkich komedii. Jedną z typowych w XIX wieku form skupienia i funkcjonowania środowisk aktywnych w procesie kulturotwórczym jest kawiarnia literacka. Jej narodziny i rozkwit wiążą się z procesem demokratyzacji społeczeństwa, w szczególności zaś z rozwojem inteligencji, która kształtowała nowe obyczaje życia publicznego. Trudne warunki mieszkaniowe, konieczność żywienia się w mieście dyktowały potrzebę kontaktów między innymi w kawiarniach. Fot. 4. Edgar Degas - W kawiarni (Pijący absynt) Kawiarnia jest niczym przydrożna kapliczka, która niegdyś dodawała otuchy pielgrzymom. Strumień kawy, tego czarnego aromatycznego eliksiru z nutą goryczy, wydobyty z arabiki, podany w małej, białej filiżance, spoczywającej na okrągłym stoliku z marmurowym blatem, najwidoczniej potrafił uwalniać strumień atramentu spływającego na pustą kartkę, jak choćby w przypadku Julio Cortazara: ,,(...) te kawiarnie są czymś więcej, są neutralnym terytorium dla apatrydów duszy, nieruchomym środkiem koła, skąd można samego siebie schwycić w pełnym galopie, widzieć się wchodzącym i wychodzącym, otulonym w kobiety, weksle lub tezy epistemologiczne, i mieszając kawę w filiżance, która w miarę upływu dni przechodzi z ust do ust". Fot. 5. Henri Gervex - Café Scene in Paris, obraz z 1877 roku W kawiarni poezja wrażeń węchowych przywraca wspomnienia przyjemnych chwil, jasnych barw i uroków życia z przeszłości. Kawiarnia zamienia się w przybytek rozkoszy bez względu na to, czy kawę pije się przy stoliku samotnie, czy w towarzystwie, co dodatkowo wzmacnia jej działanie. Alexander Pope, którego poemat heroikomiczny Porwany lok powstał z inspiracji plotką kawiarnianą, znalazł lekarstwo na swoje silne bóle głowy, wdychając parę znad kawy. Nazywał to antidotum ,,szczęśliwe drzewko mokki". Fot. 6. Pocztówka sprzed lat przedstawiająca arabską służącą, która podaje kawę Historycy zgadzają się co do tego, że nie sposób stworzyć linearnej czy chronologicznej historii kawiarni. Zamiast doszukiwać się w rozwoju kawiarni ciągłości, lepiej przyjrzeć się różnym jej rodzajom, w tym kawiarni wiedeńskiej, tureckiej, kawiarni hotelowej czy pałacowej oraz kawiarni-ciastkarni. Każdy z tych rodzajów charakteryzuje się specyficznym wystrojem, oświetleniem, rozmieszczeniem miejsc siedzących, menu oraz kulturalną atmosferą. Kawiarnie uchodziły za matecznik sił twórczych i awangardy. Nawet nasz Tadeusz Kantor napisał kiedyś, że: ,,Każda rewolucja artystyczna zaczyna się w kawiarni". Pisanie i malowanie w kawiarniach zostało uwiecznione w niezliczonych pamiętnikach i biografiach. Arthur Symons stworzył The Absinthe Drinker w paryskiej kawiarni Les Deux-Magots w roku 1875. W 1898 roku Emil Zola napisał swój rewolucyjny artykuł w obronie Dreyfusa pt. Oskarżam w Café Durand (dziś już nieistniejącej), gdzie następnego dnia jego tekst pojawił się w gazecie oprawionej w drewniany grzbiet, podobnie jak w prawie sześćdziesięciu innych kawiarniach Paryża. Franz Kafka czytał na głos swoją pierwszą wersję Przemiany w pewien niedzielny poranek na tyłach praskiej kawiarni Café Stefan (dziś już nieistniejącej). Lenin i Trocki pili kawę i grali w szachy przy stoliku w głębi Rotonde na Montparnassie. Przez lata w paryskiej Café Gerbois, a potem Café de la Nouvelle Ath?nes (obie już nie istnieją), na skądinąd słynnym placu Pigalle, toczyli dyskusje Manet, Degas, Renoir, do których czasem dołączali Zola, Pissarro i Cezanne. W kawiarni można znaleźć prywatność wśród ludzi albo, jeśli ktoś chce, grupę dyskusyjną. Rola kawiarni jako miejsca rozmów i kontaktów towarzyskich przypomina, że tworzenie nie jest tylko dziełem jednej osoby, ale może być także aktem społecznym. Mimo swej pozornej izolacji niemiecki krytyk Walter Benjamin miał swojego kelnera, a Ernest Hemingway swoją muzę (notabene to w paryskiej La Closerie des Lilas napisał Rzekę dwóch serc i przeredagował część powieści Słońce też wschodzi). Rzeczywisty rozkwit kawiarni literackiej w Wiedniu przypada jednak na czasy przełomu stuleci, sławnego w świecie kultury wiedeńskiego fin de si?cleu. Życie publiczne tego okresu zdominowała aura debat intelektualnych, a niekiedy i politycznych, artystycznych oraz personalnych sporów, która brała swój początek przy kawiarnianym stoliku. Ówczesne elity spotykały się codziennie w kawiarniach nie tylko po to, by plotkować o najnowszych wydarzeniach, lecz również by snuć głębsze rozważania na temat stanu ducha epoki, której kres wyczuwało się jako nieuchronne zrządzenie losu. Fot. 7. Wnętrze kawiarni - Edouard Manet Według profesora Stefana H. Kaszyńskiego, który we wstę