Węgierski Syndrom TRIANON

Wystarczy spytać Słowaka, Rumuna, Serba czy Chorwata, by się o tym mocno przekonać. Węgrzy mają swoje ,,prawdy", oni swoje, a jedne do drugich w żaden sposób nie przystają. Narracja węgierska nie pokrywa się z czeską czy słowacką, podobnie jak z rumuńską, chorwacką czy serbską. Tu nie ma jednej powszechnie uzgodnionej prawdy i raczej jej nie będzie. Opowiadane więc są i będą nieco różne historie, każda z nieco innymi bohaterami. Ta praca pisana jest jednak z perspektywy węgierskiej i w oparciu przede wszystkim o węgierskie źródła, u nas w zdecydowanej większości nieznane, nigdy nietłumaczone. Z góry należy więc prosić o wybaczenie Czechów, Słowaków, Rumunów i innych węgierskich sąsiadów, że ich prawdy są albo niedocenione, albo przeoczone. Na łamach tej pracy podjęta będzie bowiem próba spojrzenia na Trianon od wewnątrz, z węgierskiej perspektywy. Nie jest jej celem czy zamiarem pisanie powszechnej historii tych ziem. Taki zamysł, by patrzeć na tę kwestię przede wszystkim ,,przez węgierskie okulary", ma przy tym jeszcze jeden, jakże ważny, a na zewnątrz niemal nieznany wymiar. Chodzi o to, że, wbrew pozorom, podejście Węgrów do Trianon wcale nie jest takie jednolite, jak by się wydawało. Inne jest na terenie samych Węgier, a nieco inne w diasporze, co przecież po tylu latach i dekadach (stuleciu) rozłąki musi być oczywiste i zrozumiałe. Ale na to nakładają się jeszcze, wcale nie mniejsze, różnice ideowe, religijne czy światopoglądowe: jedni chcą ,,Węgier dla Węgrów", a inni opowiadają się za wielokulturowością i otwartymi granicami, jakkolwiek je rozumiemy. Nacjonalizmy różnej maści, chcąc nie chcąc, także stają się jednym z lejtmotywów tej pracy. Trzeba bowiem już na samym wstępie założyć i przyjąć, że tak jak nikt z Węgrów nie kwestionuje surowości dyktatu z 4 czerwca 1920 roku, tak zarówno co do jego przyczyn i powodów, jak w nie mniejszym stopniu jego skutków i konsekwencji w tamtejszej historiografii, życiu publicznym i politycznym do dziś trwa zażarty i ciągle otwarty spór. Nie da się tego podstawowego faktu zanegować, nawet jeśli został on w ostatnich latach, po 2010 roku, wyraźnie przykryty przez oficjalne stanowisko władz, w tym zakrojone na wielką skalę uroczystości rocznicowe stulecia Trianon. Jedni uznają to podejście za słuszne, inni za mniej słuszne, a nawet błędne. To tylko jeszcze jeden dowód na postawioną już wyżej tezę, że Trianon to temat ciągle żywy, a tym samym znakomicie nadający się do wykorzystania dla własnych celów politycznych, a bynajmniej nie tylko do podniosłych celebracji lub symbolicznych aktów. Ujmując krótko: Trianon nawet w sto lat po jego podpisaniu to temat nadal aktualny, czy się to komu podoba, czy nie. Dlaczego tak jest - o tym traktuje ta książka. Przypisy Rozdział I [1] Trianon arcai. Naplók, visszemlékezések, levelek (Twarze Trianon. Pamiętniki, wspomnienia, listy), G. Kunt, B. Balogh, A. Schmidt (red.), Libri Kiadó, Budapest 2018. Informacje o dniu 4 czerwca 1920 r. z pamiętników Györgya Kinya, s. 194 oraz Jánosa Lowetinszkyego, s. 205. [2] E. Raffay, Magyar tragédia. Trianon 75 éve (Węgierska tragedia. 75 lat Trianon), Püski, Budapest 1996, s. 171. Jeśli nie podano inaczej, wszystkie cytaty ze źródeł obcojęzycznych są tłumaczone przez Bogdana Góralczyka - [3] Ze stenogramu, zawartego w podstawowym tomie dokumentów Trianon, M. Zeidler (red.), (dalej: Trianon), Osiris Kiadó, Budapest 2003, s. 158, 159. [4] A Magyar békeküldöttség naplója. Neuilly-Versaillles-Budapest 1920 (Dziennik węgierskej delegacji na rozmowy ), M. Zeidler (red.), MTA Bolcsésztudományi Kutatóközpont, Budapest 2018, s. 43. [5] C. Magris, Dunaj, tłum. J. Ugniewska, A. Osmólska-Mętrak, Czytelnik, Warszawa 1999, s. 215-216. [6] Na potrzeby tej pracy, ze względu na jej węgierską specyfikę, stosuję w tekście najpierw nazwy węgierskie, a potem aktualnie obowiązujące lub ogólnie przyjęte (jeśli nie zaznaczono tego inaczej). [7] M. Zeidler, A reviziós gondolat (Myśl rewizjonistyczna), Osiris Könyvkiadó, Budapest 2001, s. 7. [8] Pełna treść i historia: J. Vonyó, A magyar Hiszekegy születése (Narodziny węgierskiego wyznania wiary), ,,História" 2002, Április, [9] P. Lendvai, Węgrzy. Tysiąc lat zwycięstw w klęskach, tłum. A. Krzemiński, B. Nowacki, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 2016, s. 543. [10] Ch. Gati, Co to za facet ten Orbán?, ,,Gazeta Wyborcza" 11 maja 2012. Charles (Károly) Gati to znany na Węgrzech i w naszym regionie (również osobiście autorowi) amerykański profesor, który opuścił Węgry późną jesienią 1956 roku. WYDAWNICTWO AKADEMICKIE DIALOG Wydawnictwo Akademickie Dialog 00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/218 tel.: 22 620 32 11, 22 654 01 49 e-mail: Odwiedź nas na Twitterze, YouTube, Facebooku! : Wydawnictwo Akademickie Dialog