Wygnaniec. 21 scen z życia Zygmunta Baumana (twarda)

i, gdzie w 1969 roku prowadził badania terenowe. - Każdy czuje swój garb i widzi zalety cudzego zajęcia. Doprawdy, przyjemnie jest oglądnąć od czasu do czasu jakiś wodospad, ale czy Ty myślisz, że po oglądnięciu dziesiątków wodospadów ja jestem taki czuły na ich piękno? W ubiegłym roku miałem prace w okresie deszczowym w okolicy, gdzie było pełno siklaw, i musiałem pobierać próby co dwa metry wzdłuż potoków. Pięliśmy się po linach na stromych ścianach i na łeb sikała nam kubłami woda. To jest dobrze wspominać, ale robić to w 45. roku życia? Kiedy pracowałem na Madagaskarze, otrzymałem list od koleżanki z Instytutu [Geologicznego], w którym pisała, że zazdrości mi tej romantyki w dżungli. Odpisałem jej, że po moich doświadczeniach doszedłem do wniosku, że nie ma rzeczy bardziej romantycznej, jak położyć się z żoną do czystego łóżka o szerokości 1 metr i 40 cm pod trwałym dachem, przez który woda nie przecieka. Kiedy wybierałem kierunek studiów, chciałem iść na historię i dziś czasem żałuję, że tego nie uczyniłem. Sądzę, że byłbym dobrym historykiem. Doprawdy, nie masz czego żałować. Pojedziesz na kilka miesięcy w świat, w każdym mieście będą Cię oczekiwać, obwozić, zamieszkasz w czystym hotelu itd. Myślę, że gdybyśmy się zamienili miejscami, to po 2-3 miesiącach każdy z nas wróciłby z radością do swojej pracy. Ostatecznie obaj wpadliśmy nieźle, tylko jak w naszej pierwszej Ojczyźnie się mówi, ,,przyjemnie jest narzekać"[2]. Nie dowiem się, ile jeszcze podobnych anegdot mających związek z Baumanem mógłby Lasman wysupłać z pamięci. O Baumanie nastolatku w czasach przedwojennych mógłby również opowiedzieć szkolny kolega, Edmund Melosik, ale i on już nie żyje. W dorosłym życiu Melosik był bibliotekarzem, nauczycielem, działaczem partyjnym. Wydał zbiór powiedzonek i aforyzmów O głupocie. Z Baumanem widywali się w latach dziewięćdziesiątych, gdy sławny profesor z Leeds przyjeżdżał do Poznania z wykładami i odczytami. Melosik przychodził posłuchać kolegi ze szkolnej ławy, który wyrósł na mędrca o światowej renomie. ,,Gdy starsi panowie mogli siedzieć obok siebie, trzymali się zazwyczaj za ręce"[3] - wspominała ich spotkania Anna Zeidler-Janiszewska, filozofka, która miała duży udział w intelektualnym comebacku Baumana do Polski po dwóch dekadach emigracji. Ona też już nie żyje. Nie pierwszy raz przekonuję się, że robota biografa to wyścig z czasem: zdążyć wysłuchać świadków. Biograf zawsze jest spóźniony. O chwilę. O człowieka, który właśnie odszedł. Jeszcze jednym z ważnych świadków byłby ukochany uczeń Baumana, zmarły przedwcześnie w 2019 roku socjolog Keith Tester. Gdyby sam Bauman nie spisał na kilkudziesięciu stronach wspomnień z czasów przedwojennych i wojennych, rekonstrukcja tej części jego życiorysu byłaby niemal niemożliwa. Robił to w drugiej połowie lat osiemdziesiątych, a po latach przeredagowywał i uzupełniał. W naszej wymianie e-mailowej dwadzieścia lat później nazwał te wspomnienia - właściwą sobie archaiczną frazą - ,,rozmyślaniem zapisanym na użytek córek, już na uchodźstwie wzrastających, w celu dopomożenia im w trudnym przedsięwzięciu samoidentyfikacji"[2*]. Spisując wspomnienia, nie sięgał - jak twierdzi - do dokumentów rodzinnych; te zaginęły z powodu kolejnych wygnań, których doświadczył. Nie wertował archiwów. Władzę ostateczną powierzył własnej pamięci. Miał świadomość, jak bardzo jest ona niedoskonała. Jednak pomyłki uwłaczające wiedzy nie uwłaczają pamięci. Większość wspomnień - gdy idzie o to, co się działo, a nie o odczucia narratora - daje się weryfikować, okoliczności zdarzeń zaś oraz ich konteksty opisać pełniej, niż uczynił to Bauman. Starałem się pamiętać, że każdy tekst autobiograficzny zawiera przemilczenia, elementy autokreacji i kamuflażu, choćby nawet był pisany nie jako tekst do publikacji. Wszak pozy przyjmujemy także wobec bliskich, a nawet wobec samych siebie. Uchwycenie tego to kwestia nieweryfikowalnego wyczucia osoby, która czyta; decyzja zaś, czemu ufa, a co budzi wątpliwości, jest zawsze arbitralna. Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki Źródła cytatów Podane numery stron odnoszą się do wydania papierowego. Motta [1] Arendt Hannah, Ludzie w mrocznych czasach, przeł. Agnieszka Pokojska, słowo/obraz/terytoria, Gdańsk 2013, s. 15. [2] Tokarczuk Olga, Czuły narrator, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2020, s. 288. Scena dwudziesta (początek). Długie życie, czarna legenda [1] s. 18: Zygmunt Bauman, Ponowoczesność jako źródło cierpień, Sic!, Warszawa 2000, s. 11. [2] s. 18: Zygmunt Bauman [wypowiedź we włoskim tygodniku ,,LEspresso"], 11 listopada 2016, cyt. za: (dostep: 15 września 2018). [3] s. 18-19: Zygmunt Bauman, Płynna nowoczesność, przeł. Tom