Ebook Bez dogmatu mobi,epub

haterze powieści w liście do Jadwigi Janczewskiej - jest to człowiek mający chorobę woli i zatruty sceptycyzmem, powieść zatem ma być i będzie bardzo wyraźnym ostrzeżeniem, do czego prowadzi życie <> - umysł sceptyczny, przerafinowany, pozbawiony prostoty i nie wspierający się na niczym. [L, t. 2, cz. 2, s. 174; podkreśl. T. B.] Jednakże mimo tych opinii i deklaracji, w światopoglądzie Sienkiewicza miejsce szczególne i trwałe zajmowały składniki pozytywistyczne; pisarz nadal był zwolennikiem ,,metody realnej" i modelowanych według pozytywistycznej idei obowiązków społecznych literatury[4]. Presja wcześniej ukształtowanych wzorów na jego warsztat twórczy nadal jest silna. Nie bez znaczenia były zatem lata ,,terminowania" pisarza w środowisku warszawskich ,,młodych", działalność dziennikarska Litwosa, autora cyklów felietonistycznych Chwila obecna czy Bez tytułu oraz takich nowel, jak Humoreski z teki Worszyłły, Szkice węglem, Jamioł lub Janko Muzykant. To właśnie Sienkiewicz (obok Prusa) tworzył zręby polskiego ,,dojrzałego" realizmu, pisząc swoje nowelistyczne arcydzieła: Latarnika, Wspomnienie z Maripozy, Sachema i Bartka Zwycięzcę. Nawet Trylogia - mimo wyraźnej ,,aneksji" przez krytykę konserwatywną[5] i odrzucenie jej przez część krytyki pozytywistycznej (Świętochowskiego przede wszystkim[6]) - była pod wieloma względami dziełem odpowiadającym pozytywistycznym kryteriom realizmu. Sienkiewicz, wbrew własnej opinii, iż jego związek z ,,pozytywnym" środowiskiem był powierzchowny, a twórczość, od Trylogii poczynając, zwrotem w ,,kierunku idealnym"[7], nie zerwał do końca nici łączących go z wcześniejszym sposobem myślenia i wartościowania[8]. Dlatego też należy się zgodzić z wytrawnym znawcą twórczości pisarza, Julianem Krzyżanowskim, który pisał: Pisarz, należący do pokolenia pozytywistów, wymagających od literatury dydaktyzmu, praktycznych wskazówek tworzących świecki katechizm, mógł czy raczej nawet musiał ulec nakazom głoszonym i wyznawanym przez rówieśników, tym bardziej że działały tu dwa jeszcze czynniki dodatkowe. Były nimi jego dawniejsza działalność publicystyczna, której porzucenie traktowano jako sprzeniewierzenie się ideałom młodzieńczym, następnie zaś stosunek do tego, co działo się w Europie Zachodniej, zwłaszcza we Francji, gdzie powieść głośnych pisarzy zajmowała się aktualnymi zjawiskami kultury ,,schyłku wieku", zwanymi dekadentyzmem[9]. Warto podkreślić, że zainteresowanie Sienkiewicza współczesną literaturą francuską było zawsze duże i ,,z pierwszej ręki". Dowodzą tego Listy z Paryża, artykuły o naturalizmie i Zoli, liczne wzmianki o francuskich pisarzach w prywatnej korespondencji. Nieprzypadkowo ich zgęszczenie nastąpiło w okresie pisania Bez dogmatu. W listach do Jadwigi Janczewskiej pojawiły się nazwiska: braci Goncourtów (L, t. 2, cz. 2, s. 29) i Paula Bourgeta, z dłuższym passusem poświęconym powieści Uczeń (L, t. 2, cz. 2, s. 128, 143-144, 145, 156), znaleźć w nich także można niechętne opinie o Zoli i powieści Na wspak (? rebours) Jorisa Karla Huysmansa[10], wreszcie wzmiankę o dzienniku intymnym Henriego Frédérica Amiela[11]. Przykładów takich jest więcej. Dowodzą one, iż także na ich podstawie Sienkiewicz tworzył swoje wyobrażenie o ,,chorobach wieku": dekadentyzmie i ,,amoralizmie" epoki. Zapewne znał i innych twórców, jeśli nie ,,z pierwszej ręki", to z ówczesnych omówień i streszczeń. Świadczą o tym dość liczne wzmianki i opinie o współczesnej literaturze francuskiej (nie tylko ,,wysokiej", lecz i popularnej) w samym Bez dogmatu. Pisarz, przeciwnik tej literatury, ulegał jednak niektórym składnikom jej estetyki. Trudniejsze do określenia są natomiast związki powieści z literaturą rosyjską. Sam pisarz o tym nie wspomina, ale w ten sam sposób, wobec literatury kraju zaborczego, postępowali i inni polscy twórcy. Badacze Bez dogmatu zwracają jednak uwagę na związki powieści z twórczością wielkich realistów (Turgieniew i Tołstoj) oraz z Puszkinowskim Eugeniuszem Onieginem[12]. Owe ambiwalencje światopoglądu twórcy, lokującego się między ,,obozami" ideowymi i wpływami literackimi, mogły budzić, i budziły, różne kontrowersje i nieporozumienia. Z określeniem swego miejsca na ,,mapie" literackiej okresu miał także kłopoty sam pisarz. Przed posądzeniami o ,,ultramontanizm" bronił się wcześniej w listach do Kraszewskiego, przedstawiając mu program ,,Słowa" jako ,,umiarkowanie postępowy" i patriotyczny[13]. Dowodził także w liście do redaktora krakowskiego ,,Czasu", Stanisława Smolki, że ,,Słowo" nie będzie miało ,,barw" miłych krakowskiej gazecie[14]. O Wrotnowskich, właścicielach ,,Słowa", w prywatnej korespondencji pisał z gorzką ironią[15]. Sam określał swoje przekonania jako ,,umiarkowanie postępowe", wyraźnie jednak