Ebook Błądzą wszyscy (ale nie ja) Dlaczego usprawiedliwiamy głupie poglądy, złe decyzje i szkodliwe działania? mobi,epub

d, mercedes Nicka i kajak Elliota Teoria dysonansu poznawczego wyjaśniła dużo więcej niż tylko racjonalne twierdzenie, że ludzie przetwarzają informacje w sposób nieracjonalny. Pokazała też, dlaczego są równie tendencyjni już po podjęciu ważnej decyzji[21]. W znakomitej książce Na tropie szczęścia psycholog społeczny Dan Gilbert zastanawia się, jak zakończyłaby się historia przedstawiona w Casablance, gdyby Ingrid Bergman nie podjęła szlachetnej decyzji o powrocie do swego walczącego z nazistami męża, lecz została w Maroku z Humphreyem Bogartem[22]. Czy, jak przekonuje ją Bogart w rozdzierającej scenie pożegnania, żałowałaby tego - ,,może nie dziś, nie jutro, ale wkrótce - i to przez całe życie"? A może do końca życia żałowała rozstania z Bogartem? Gilbert przedstawia liczne dowody na to, że odpowiedź na oba pytania brzmi: ,,Nie". W długiej perspektywie czasowej każda z tych decyzji uczyniłaby bohaterkę szczęśliwą. Bogart był niezwykle przekonujący, ale nie miał racji, a teoria dysonansu wyjaśnia, dlaczego - Ingrid znalazłaby uzasadnienie każdej z tych decyzji, a także powody do zadowolenia z tego, że nie wybrała drugiej możliwości. Po podjęciu decyzji dysponujemy rozmaitymi narzędziami, aby utwierdzić się w przekonaniu, że dokonaliśmy dobrego wyboru. Kiedy nasz skromny przyjaciel Nick pod wpływem nagłego impulsu sprzedał swoją ośmioletnią hondę civic i kupił nowego, ,,wypasionego" mercedesa, zaczął zachowywać się osobliwie (jak na Nicka). Krytykował auta swoich znajomych, mówiąc na przykład: ,,Najwyższa pora sprzedać tego grata. Nie sądzisz, że zasługujesz na przyjemność prowadzenia dobrego samochodu?", albo: ,,Wiesz, to naprawdę niebezpieczne jeździć małymi samochodami. Gdybyś miał wypadek, mógłbyś zginąć. Czy twoje życie nie jest warte dodatkowych kilku tysięcy dolców? Nie masz pojęcia, o ile jestem spokojniejszy, kiedy wiem, że moja rodzina jest bezpieczna, ponieważ jeżdżę solidnym autem". Może Nick po prostu połknął bakcyla bezpieczeństwa i doszedł do wniosku - chłodno i racjonalnie - że byłoby wspaniale, gdyby wszyscy jeździli takimi samochodami, jak jego mercedes. Nam jednak wydaje się to mało prawdopodobne. Jego zachowanie - zarówno wydanie fortuny na luksusowe auto, jak i uporczywe przekonywanie przyjaciół, że powinni zrobić to samo - było tak bardzo nie w jego stylu, że wzbudziło w nas podejrzenie, iż Nick usiłuje złagodzić dysonans, jakiego musiał doświadczać po tym, jak wydał sporą część swoich życiowych oszczędności na coś, o czym jeszcze niedawno powiedziałby: ,,To tylko samochód". Warto dodać, że Nick robił to wszystko w czasie, gdy jego dzieci miały właśnie rozpocząć studia w collegeu, co wiązało się z poważnymi wydatkami. Nasz przyjaciel zaczął więc wymyślać argumenty, aby uzasadnić swoją decyzję: ,,Mercedes to wspaniałe auto; przez całe życie ciężko pracowałem i zasłużyłem na taki wóz; poza tym on jest taki bezpieczny". Gdyby zdołał przekonać jednego ze swoich skąpych znajomych do zakupu równie luksusowego samochodu, to poczułby się podwójnie usprawiedliwiony. Podobnie jak neofici pani Keech, Nick zaczął nawracać innych. Odczuwaną przez Nicka potrzebę zredukowania dysonansu (podobnie jak w wypadku bohaterki granej przez Ingrid Bergman w Casablance) wzmagała nieodwracalność podjętej decyzji - nie mógł się z niej wycofać bez utraty mnóstwa pieniędzy. Interesujących danych empirycznych świadczących o silnym wpływie nieodwracalności dostarczyło pomysłowe badanie dotyczące gimnastyki umysłowej uprawianej przez ludzi obstawiających konie podczas wyścigów. Tor wyścigów konnych to idealne miejsce do badania nieodwracalności decyzji, ponieważ po zawarciu zakładu bukmacherskiego gracz nie może wrócić i powiedzieć miłemu panu w okienku, że zmienił zdanie. Autorzy wspomnianego badania po prostu zagadywali ludzi, którzy stali w kolejce, żeby postawić dwa dolary na wybranego konia, oraz tych, którzy właśnie odeszli od okienka. Badacze pytali każdą z tych osób, jak bardzo jest pewna tego, że koń, którego obstawiła, wygra wyścig. Ludzie, którzy już postawili pieniądze na konkretnego konia, byli dużo bardziej pewni trafności swoich wyborów niż osoby czekające w kolejce do okienka[23]. A przecież jedyna różnica polegała na ostateczności zawartego zakładu. Ludzie utwierdzają się w przekonaniu, że postąpili słusznie, jeśli nie mogą się wycofać z podjętej decyzji. Można dostrzec natychmiastową korzyść wynikającą ze zrozumienia, jak działa dysonans poznawczy - nie słuchajmy Nicka. Im bardziej kosztowna jest dana decyzja - w kategoriach czasu, pieniędzy, wysiłku czy niedogodności, jakie się z nią wiążą - oraz im bardziej nieodwracalne są jej następstwa, tym ostrzejszy dysonans i tym silniejsza potrzeba złagodzenia nieprz