Ebook Demon Maxwella Dzieje i filozofia pewnego eksperymentu mobi,epub

ozumienie doświadczenia myślowego nie pozbawia tego pojęcia teoretycznej użyteczności. Eksperymenty myślowe bywają wstępem do planowania rzeczywistych doświadczeń, najczęściej nie zyskując rozgłosu, mogą też służyć ocenie logicznej istniejących teorii, dyrektyw i norm, szczególnie wtedy, kiedy ich wynik okaże się paradoksalny[25]. W takim ujęciu stanowią rodzaj procedur heurystycznych, przez co liczyłyby się za prawomocne narzędzia badawcze i dydaktyczne -- jeśli zadowolić się tym stwierdzeniem, to pozostawałaby tylko kwestia ich adekwatnej klasyfikacji. Z kolei rozważenie efektywności eksperymentów myślowych wymagałoby ustalenia kryteriów ich powodzenia. Na tym lista problemów upatrywanych przez poszczególnych filozofów w eksperymentach myślowych się nie kończy. Już dzięki samej obecności ,,eksperymentu" w nazwie zyskuje on konotację nie tylko manipulacji, ale i niepewności co do wyniku. Tymczasem dane doświadczenia myślowego powinny być ogólnie znane i uznane, zatem wątpliwe, czy jego wynik może być istotnie nowy. Podejrzewać można, iż taka nowość wyniknie raczej ze zręczności spekulatywnej ,,eksperymentatora", co znowuż świadczy, iż legitymizacji eksperymentu myślowego nie da się przeprowadzić na samej podstawie zaliczenia go do środków heurystycznych. II. Przykłady Zanim omówimy filozoficzną problematykę eksperymentów myślowych, podamy jego przykłady, zaczerpnięte w większości z fizyki. Wybraliśmy te najpopularniejsze, niektóre z nich przydadzą się nam w dalszym ciągu. Podróż Keplera[26] to opis fikcyjnej podróży na Księżyc podjętej przy pomocy demona. Kepler opisuje (mniej więcej prawidłowo) Ziemię widzianą przez mieszkańców Księżyca, można więc uznać jego utwór za eksperyment myślowy z dziedziny astronomii obserwacyjnej. Równia Stevina[27], [28] stanowi geometryczny dowód warunku równowagi sił na równi pochyłej przy pomocy ,,naszyjnika" oplatającego klin. Ma on charakter konstruktywny. Jednym z założeń eksperymentu jest rzecz jasna, intuicyjne przekonanie, iż naszyjnik się nie porusza -- gdyby było odwrotnie, mielibyśmy perpetuum mobile. Rys. Równia Stevina [29] Pochylnie Galileusza[30] są ciągiem połączonych równi pochyłych. Równię prawą o stałym nachyleniu łączymy kolejno z równiami po lewej stronie o nachyleniu coraz to mniejszym. Przy braku tarcia ciało ześlizgujące się ze stałej wysokości po równi prawej, podniesie się na tę samą wysokość po każdej z równi lewych, choć oczywiście z powodu coraz mniejszych wartości bezwzględnych przyspieszeń pionowych kolejne, wznoszące części ruchu będą trwały coraz dłużej. W granicy lewa równia stanie się poziomicą, a ruch po niej trwać będzie w nieskończoność z prędkością uzyskaną u podnóża równi prawej. Tak zresztą Galileusz dowodzi szczególnego przypadku zasady bezwładności. Rys. Pochylnie Galileusza Kamienie Galileusza[31]. Zrzuca się dwa złączone kamienie o różnym ciężarze. Wedle Arystotelesa lżejszy kamień spada wolniej od cięższego, zatem pierwszy powinien spowalniać ruch drugiego. Jednak połączone kamienie są cięższe od każdego z osobna, przeto razem winny spadać jeszcze szybciej. Ze sprzeczności wychodzi się uznając, że prędkość spadania nie zależy od ciężaru kamienia. Odpowiada temu eksperyment rzeczywisty [32]. Młyn Leibniza[33] to inspekcja wnętrza odpowiednio dużej maszyny myślącej, np. o rozmiarach młyna. Obserwator nie zauważy żadnych procesów psychicznych, tylko części mechaniczne i ich ruchy. Ma to być argument przeciwko sprowadzalności postrzeżeń do procesów w układach mechanicznych, a za tym, iż postrzeżenia i ich zmiany można znaleźć tylko w substancji prostej. Leibniz rzecz jasna sugeruje, iż podobny rezultat, co wizyta w myślącym młynie, miałaby mikroskopowa obserwacja mózgu. W niszczejącym okręcie Tezeusza[34] wymienia się po kolei wszystkie elementy konstrukcji. Czy jest to wciąż ten sam przedmiot? Wiadro Newtona[35] jest łatwym eksperymentem rzeczywistym, który Newton pewnie wykonał sam. Uwzględnia się go jednak w dyskusjach o eksperymentach myślowych ze względu na modyfikacje, mające już spekulatywny charakter, a także znaczenie dla późniejszych rozważań teoretycznych o bezwładności i grawitacji. Samo doświadczenie polega na wprawieniu wiadra wypełnionego wodą w ruch obrotowy. W miarę przekazywania ruchu wodzie, jej powierzchnia będzie się stopniowo paraboloidalnie odkształcać i po pewnym czasie ciecz osiągnie stan równowagi, w którym jej powierzchnia będzie maksymalnie zdeformowana. Teraz wyobrażamy sobie, iż wiadro znajduje się w pustej przestrzeni, a więc nie można stwierdzić jego ruchu względem jakiegokolwiek ciała zewnętrznego. Według Newtona ma to dowodzić bezwzględnego obrotu wiadra, przeto istnienia układu odniesienia dla takiego ruchu,