Ebook Diabeł w historii mobi,epub

nie społeczeństw, które padły ich ofiarą. Oba ruchy miały na celu stworzyć nowego człowieka, który, odrzuciwszy to, co piewca proletariatu Maksym Gorki ze zgorszeniem nazwał ,,farsą jednostkowości", pozostawiłby za sobą swe ,,skarlałe, wykoślawione i drżące ze strachu ego"23. W tym samym duchu pewien były członek Komunistycznej Partii Niemiec stwierdził: ,,Wierzyłem, że człowiek walczący samotnie nie ma szans na zwycięstwo; ludzie muszą stawić opór razem, walczyć razem i polepszać życie wszystkich wykonujących pożyteczną pracę. Muszą toczyć zmagania wszelkimi środkami znajdującymi się w ich dyspozycji, nie wzbraniać się przed żadnym uczynkiem sprzecznym z prawem, jeżeli tylko służy sprawie, nie przestawać, póki rewolucja nie zatriumfuje".24 Zaskakująco podobne stwierdzenie znajdujemy w powieści Michael. Ein deutsches Schicksal in Tagebuchblättern (,,Michael. Niemieckie losy na kartach pamiętnika") pióra szefa hitlerowskiej propagandy Josepha Goebbelsa: ,,Specyficzne dla nowoczesnego Niemca są nie tyle bystrość i intelekt, lecz nowy duch, gotowość do zjednoczenia się z narodem, oddania się mu i poświęcenia bez reszty"25. Czasy, zdawało się, wymagają rozpłynięcia się jednostki w heroicznym kolektywie powstałym na gruzach nowoczesności uznanej za umarłą. Koszmar dwudziestego wieku rozpoczął się, gdy to, co Roger Griffin określił jako ,,modernistyczne ruchy odrodzeniowe", rozwinęło się w państwowe programy socjotechniczne; to, czy rzecz działa się na prawicy, czy na lewicy, nie ma znaczenia. Sposób, w jaki Wiaczesław Mołotow bez żadnych wyrzutów sumienia oceniał okres wielkiej czystki, to doskonały przykład nowych stosunków między władzą a moralnością: ,,Oczywiście, [wydarzyły się] pewne ekscesy, lecz moim zdaniem wszystko było dopuszczalne w imię nadrzędnego celu - utrzymania władzy państwowej! [...] Nasze błędy, także te prymitywne, były usprawiedliwione"26. Z chwilą, gdy te ruchy polityczne oparły swą wizję nowoczesności na obrazie wybranej i oczyszczonej społeczności, która przez pustynię historii podąża z ciemności ku światłu, tych, którzy nie spełniali kryteriów włączających do tej społeczności czekał tylko jeden los: wytępienie27. Nic dziwnego, że tenże Mołotow uznawał prześladowanie członków rodzin osób poddanych czystce, straconych, wywiezionych i zamordowanych, za działanie profilaktyczne: ,,Należało ich izolować. Inaczej narzekaliby na prawo i lewo i społeczeństwo zostałoby zarażone demoralizacją"28. Podobnie Jemieljan Jarosławski, oficjalny historyk bolszewizmu i przyjaciel Stalina, uważał czystki wprowadzone po XVI zjeździe partii w kwietniu 1929 roku za środek ochrony ,,komórek partii i organizmu [państwa] radzieckiego przed <>"29. Ta medyczna retoryka w stosunku do organizmu państwa bardzo przypomina słowa, które Himmler skierował do przywódców SS w Poznaniu w październiku 1943 roku. Reichsführer SS nazwał politykę narodowosocjalistyczną tępieniem ,,bakcyli, bo przecież nie chcemy zarazić się bakcylem i umrzeć od tego. Nie pozwolimy, aby pojawiło się tu lub utrzymało choćby najmniejsze ognisko gangreny. Gdziekolwiek się takowe pojawi, wypalimy je"30. Parafrazując włoskiego historyka Gaetano Salveminiego, możemy powiedzieć, że i faszyzm, i komunizm uznały, że odkryły niezawodny środek na szczęście, cnotę i nieomylność, i zdecydowały się zaaplikować go wybranym społeczeństwom bez względu na to, ilu ludzi miałby zabić. ENIGMA TOTALITARYZMU Oto na czym zasadza się tajemniczy urok totalitarnych doświadczeń dwudziestego wieku: ,,Całkowite odrzucenie wszelkich zapór i hamulców, jakie polityka, cywilizacja, moralność, religia, wrodzona umiejętność współczucia oraz powszechna idea braterstwa zbudowały po to, by zredukować, stłumić lub wysublimować ludzką zdolność do indywidualnej i zbiorowej przemocy"31. Zasadnicze podobieństwo eksperymentów komunistycznych i faszystowskich (vide wiodąca rola partii, nadrzędność ideologii, wszechobecność tajnej policji, fascynacja technologią, płomienny kult ,,nowego człowieka", obdarzanie charyzmatycznego przywódcy pseudoreligijnym uwielbieniem) nie powinno przesłaniać wyraźnych różnic, z których jedną jest brak nazistowskich procesów pokazowych i regularnych czystek wewnątrzpartyjnych. Historyk Eugen Weber zauważył roztropnie, że ,,różnice między faszyzmem a komunizmem są raczej względne niż bezwzględne i raczej dynamiczne niż fundamentalne". W tej sytuacji trudno nie powtórzyć za nim pytania: ,,Czyż to zasadnicze podobieństwo między manifestami i systemami totalitarnymi nie jest co najmniej tak samo istotne jak dzielące je różnice poglądów?"32. Niniejsza książka wchodzi w dialog z najbardziej wartościowymi przyczynkami do tych moralnie i politycznie istotnych rozważań. Przekleństwem dw