Ebook Granice interpretacji mobi,epub

u, którego alfabet zbudowany był z dziewięciu liter; każda z liter miała sześć znaczeń (atrybut Boga, nazwa relacji, partykuła pytajna, nazwa obiektu, nazwa cnoty moralnej, nazwa wady moralnej): B - oznacza: dobroć (bonitatem), różnicę (differentiam), czy? (utrum), Boga (Deum), sprawiedliwość (iustitiam), łakomstwo (avaritiam); C - oznacza: wielkość lub potęgę (magnitudinem), zgodność (concordantiam), co? (quid), anioła (angelum), roztropność (prudentiam), obżarstwo (gulam); D - oznacza: wieczność lub trwanie (aeternitatem siv edurationem), przeciwieństwo (contrarietatem), skąd? (de quo), niebo (caelum), męstwo (fortitudinem), rozpustę (luxuriam); E - oznacza: moc (potestem), początek lub zasadę (principium), przez co? (quare), człowieka (animam rationalem sive hominem), umiarkowanie (temperantiam), pychę (superbiam); F - oznacza: mądrość (sapientiam), środek (medium), jak wielki? (quantum), wyobrażenie (imaginativam), wiarę (fidem), smutek (accidiam); G - oznacza: wolę (voluntatem), koniec lub cel (finem), jakiego rodzaju? (quale), zmysły (sensitivam), nadzieję (spem), zazdrość (invidiam); H - oznacza: cnotę (virtutem), większość (maioritatem), kiedy? (quando), życie organiczne (vegetativam), miłość (caritatem), gniew (iram); I - oznacza: prawdę (veritatem), równość (aequalitatem), gdzie? (ubi), pierwiastki (elementativam), cierpliwość (patientiam), kłamstwo (mendacium); K - oznacza: chwałę (gloriam), mniejszość (minoritatem), w jaki sposób i z kim? (quo modo et cum quo), narzędzia (instrumentativam), pobożność (pietatem), nietrwałość (inconstantiam)[5]. Alfabet ten służył Lullusowi do budowy złożonych wyrażeń, a zasady ich konstruowania przedstawiały cztery figury. Pierwsza figura (por. Rys. 1) pozwalała na konstrukcję takich sądów, jak choćby bonitas est magna (dobro jest wielkie) czy magnitudo est bona (wielkość jest dobra). Z kolei figura druga - wykorzystująca dodatkowe pojęcia: różnica, zgodność, sprzeczność, mniejszość, większość, równość, początek, środek i koniec - była figurą pomocniczą, pozwalającą na ustalanie relacji pomiędzy pojęciami oznaczanymi za pomocą podstawowych dziewięciu liter alfabetu. Figura trzecia umożliwiała - przy uwzględnieniu figur pierwszej i drugiej - na budowanie rozmaitych zdań w formie podmiotowo-orzecznikowej, jak na przykład ,,Dobroć jest wielka", ale i ,,Dobroć jest zgodna". Wreszcie figura czwarta wspomagała konstrukcję ,,sylogizmów", takich choćby jak To, co dobre, jest wielkie; To, co wielkie, jest wieczne; zatem - To, co dobre, jest wieczne[6]. Rysunek 1. Pierwsza figura Ars magna Lullusa. Źródło: Wikimedia Commons. Już z tej pobieżnej prezentacji widać, że Lullusowa Ars Magna nie pozwalała w sposób czysto mechaniczny generować zdań prawdziwych; było to raczej narzędzie, które - ukazując możliwe relacje między pojęciami - mogło pomóc w rozumowaniu, ale rozumowania i sądu nie zastępowało. Ostatecznie to filozof - choćby i posiłkując się Lullusowymi figurami - musiał ocenić, które sądy zaakceptować, a które odrzucić. W Ars magna odnajdujemy jednak coś ważnego - ogólny kierunek, w którym zmierzać miały późniejsze poszukiwania języka doskonałego. Kierunek ten wyznacza forma wypowiedzi, a może mówiąc precyzyjniej - relacje między pojęciami. Ta formalna donkiszoteria Lullusa nie jest jeszcze przesadna - Lullus nie marzy, by forma wypowiedzi decydowała o jej treści, by syntaktyka generowała semantykę; jego ,,logika" pozostaje raczej logiką treści, nie jest więc logiką par excellance. Ale Lullus przeczuwa już, że poszukiwać języka doskonałego, takiego, który ma ludzi łączyć, a nie dzielić, można tylko tam, gdzie istnieje coś intersubiektywnie sprawdzalnego i kontrolowalnego to forma wypowiedzi jest obiektywna, treść zaś pozostaje w cieniu subiektywności. Ucieczkę ku formie widać jeszcze wyraźniej u innego wielkiego entuzjasty poszukiwań języka doskonałego - Leibniza. Już w swym młodzieńczym dziele, Dissertatio de arte combinatoria, zarysowuje on projekt characteristicae universalis, powszechnego języka znaków[7]. Podobnie jak Lullus, Leibniz szukał narzędzia, które pozwoli na przywrócenie utraconej jedności religijnej i pogodzenie katolików z rozlicznymi odłamami protestantyzmu. Jednak poza tą motywacją, źródła Leibnizjańskiego projektu były nieco inne, opierały się na nowożytnym zauroczeniu matematyką. Leibniz bezpośrednio nawiązywał do Kartezjusza i Hobbesa, którzy - choć prowadzili ze sobą ostre polemiki, choćby w kwestii natury idei - podkreślali obaj matematyczność myślenia. Hobbes na początku rozdziału piątego Lewiatana zauważał, że rozumując, człowiek dokonuje w istocie operacji na nazwach, które są analogiczne do działań arytmetycznych[8]. Podobną myśl wypowiada Kartezjusz, rysując fascynujący projek