Ebook Historia Norwegii XIX i XX wieku mobi,epub

w dobie nowożytnej znalazła się w poważnym kryzysie, czyli rolnictwo, nie stanowiła tu - ze względu na warunki naturalne - głównej podpory gospodarki. Oczywiście słabość rolnictwa oznaczała, że Norwegia musiała importować zboże. Wraz ze wzrostem liczby ludności potrzeba ta była coraz bardziej paląca, a jednocześnie uświadamiała mieszkańcom, że trzeba szukać alternatywnych źródeł zarówno wyżywienia, jak i zarobku. Przedsiębiorczy i pracowici Norwegowie - ci od dawna osiedli oraz imigranci - umieli wykorzystać koniunkturę, jaka nadeszła w nierolniczej sferze gospodarki. Norwegom sprzyjały zachodzące w Europie procesy i zjawiska. Po pierwsze, zmianie ulegały szlaki handlowe. Tradycyjne europejskie centrum cywilizacyjne, jakim był basen Morza Śródziemnego, powoli ustępowało z pierwszego planu. Rosło natomiast znaczenie zachodnioeuropejskich miast, Niderlandów, Anglii, północnych i zachodnich Niemiec. Ekspansja kolonialna prowadziła do rozwoju żeglugi, dalekosiężnego handlu, rynków finansowych oraz rzemiosła. Kształtowały się nowe trasy, przebiegające przez Atlantyk. Po drugie, rósł popyt na kruszce, ale i metale nieszlachetne, pobudzając rozwój górnictwa. Do takich wyzwań Norwegia okazała się znacznie lepiej przygotowana niż jej unijna partnerka, Dania - kraj rolniczy, o tradycyjnej strukturze społecznej. Początki przemian, które prowadziły do unowocześnienia gospodarki, zaobserwować można już w późnym średniowieczu, kiedy to w coraz większym stopniu Norwegia zaczęła włączać się w gospodarkę europejską. W tym zakresie można wyróżnić trzy części kraju, każda o własnej specyfice. Pierwsza część to północna Norwegia, głównie wybrzeża, gdzie koncentrował się handel rybami, produktami leśnymi i tranem. Handel ten stopniowo monopolizowało mieszczaństwo z Bergen. Tu najwcześniej zaczęła rozwijać się gospodarka pieniężna i finanse. Drugim regionem były zachodnie wybrzeża (głównie Tr?ndelag), gdzie od XVII wieku intensywnie poławiano śledzie, tereny położone w głębi kraju, gdzie powstawało górnictwo i hutnictwo miedzi (głównie w R?ros) oraz dalej na południe (S?rlandet), gdzie utrzymywano się z wyrębu lasów i eksportu drewna, na które w tym stuleciu szybko rosła koniunktura z powodu zapotrzebowania na budowę okrętów. Trzecim ważnym regionem było wybrzeże południowe od Agder do Svinesund, czyli fiordu Oslo i cieśniny Skaggerak (?stfold). Region ten w XVII i XVIII wieku zaczął się urbanizować, choć powstające tu miasta, z wyjątkiem Christianii, były raczej małe. Dominował tu eksport drewna, ale także hutnictwo żelaza (Eidsvoll, Nes) i wydobycie srebra (Kongsberg). Ekspansja europejskiego handlu i żeglugi stworzyła dla gospodarki norweskiej nieznaną dotąd koniunkturę. Eksport drewna, suszonych i solonych ryb zaczął szybko rosnąć. Europejskie floty, głównie niderlandzka, stały się wielkim rynkiem pracy dla norweskiej młodzieży; w samej Norwegii także nastąpił rozwój żeglugi. Charakterystyczne są dane statystyczne: w połowie XVI wieku przez cieśninę Sund przepływał rocznie jeden statek z Norwegii, sto lat później średnio 150 rocznie, zaś tylko w 1635 roku - ponad trzysta. Związki ze światem sięgały jednak dalej, gdyż dzięki duńskim posiadłościom kolonialnym Norwegia zaczęła uczestniczyć w handlu zamorskim, a na zachodzie kraju powstały w XVIII wieku manufaktury produkujące cukier z trzciny cukrowej przysyłanej z Karaibów. Ważną rolę w rozwoju gospodarczym odgrywała merkantylistyczna polityka władców duńskich, która miała prowadzić do samowystarczalności monarchii. Nacisk położony był na zwiększenie własnych zasobów kruszców, toteż rosło znaczenie bogatych w minerały norweskich gór. Ważnym elementem merkantylistycznej gospodarki był system państwowej reglamentacji. Działalność gospodarcza opierała się na nadawanych przez władcę przywilejach i monopolach. Miasta, kompanie handlowe, grupy społeczne musiały funkcjonować w ramach stworzonych przez sztywny system zakazów i nakazów. Analogiczny układ regulował relacje między poszczególnymi członami monarchii: Dania miała monopol na zaopatrywanie południowej Norwegii w zboże (o tym niżej), Norwegia natomiast - na dostarczanie do Danii żelaza. Nie było jednak w tym układzie równowagi; monopol zbożowy miał znacznie większy ciężar gatunkowy niż żelazny, od dostawy zboża bowiem zależało czasem przeżycie. Brak centralnych instytucji finansowych, w tym norweskiego banku, na założenie którego władze duńskie nie chciały się zgodzić, był poważnym utrudnieniem dla gospodarczej ekspansji. e) Wieś, rolnictwo, chłopi Mimo rozwoju handlu, żeglugi, górnictwa, mimo rosnącego eksportu, nadal dla społeczeństwa kluczowe pozostawało rolnictwo; większość ludności zamieszkiwała tereny wiejskie. Należy przy tym pamięt