Ebook Historie maniaków pdf

autora ,,Baryłeczki" i ,,Pięknego pana". Także na polskim gruncie miał Jaworski poprzedników, że wskażę na niektóre opowiadania Antoniego Langego, Wacława Grubińskiego czy Jana Lemańskiego. Analogie nasuwają się z dramatami Leopolda Staffa, zwłaszcza ze ,,Skarbem" i ,,Godiwą". Nie sposób także nie wspomnieć o awangardowej ,,Pałubie" Irzykowskiego. Ale to rzecz jasna nie wyjaśnia wszystkiego, zbyt specyficzny i subiektywny jest wykreowany przez Jaworskiego świat jego postaci. Historyk literatury Antoni Potocki wskazał na inne podobieństwa, a mianowicie z twórczością malarską Witolda Wojtkiewicza. Jaworski i Wojtkiewicz przyjaźnili się, razem z Witkacym stanowili kumplowskie trio znane w młodopolskim Krakowie. Wojtkiewicz przyczynił się w jeszcze większym stopniu niż Witkacy (który jak już wspomniałem zaprojektował okładkę do ,,Historii maniaków") do wydania książki przyjaciela. Autor ,,Krucjaty dziecięcej" wykonał bowiem ilustracje do tego zbioru opowiadań, na których wydawcy bardzo zależało. Bez tego ,,dodatku" być może książka ta nie ujrzałaby światła dziennego. Potocki postawił tezę, że odrealniony i zdemonizowany świat obrazów i rysunków Wojtkiewicza stanowił inspirację dla utrzymanej w takim samym klimacie prozy Jaworskiego. Po części na pewno, ale nie w oderwaniu od wspomnianych dzieł literackich. Wpływów było zapewne wiele, co nie odejmuje autorowi ,,Historii maniaków" jego oryginalności. Warto wspomnieć jeszcze o przyszłej twórczości Jaworskiego. W 1925 roku wydał on jedyną swoją powieść ,,Wesele hrabiego Orgaza", nazwaną ,,powieścią z pogranicza dwóch rzeczywistości", a pięć lat wcześniej ukazały się jego uwagi inscenizacyjne do dramatu ,,Hamlet drugi. Królewic polski". Utwór ten, uchodzący przez wiele lat za nieistniejący, będący jakoby podmiotem mistyfikacji Jaworskiego, został niedawno odnaleziony w archiwach Teatru im. Słowackiego w Krakowie i wystawiony w Teatrze Polskim w Poznaniu w styczniu tego roku. W oczach krytyków Prześledźmy teraz opinie o twórczości Romana Jaworskiego, a zwłaszcza te dotyczące ,,Historii maniaków", jakie na przestrzeni niespełna stu lat pojawiały się w różnego rodzaju publikacjach. Zanim to nastąpi wspomnę, że w niektórych wybitnych skądinąd monografiach literatury polskiej osoba i twórczość Jaworskiego są po prostu pomijane milczeniem. Tak jest w ,,Dziejach literatury polskiej" Juliana Krzyżanowskiego, jak również w ,,Historii literatury polskiej" Czesława Miłosza. Krytykiem, który jako pierwszy docenił ,,Historie maniaków" był Karol Irzykowski. W eseju zatytułowanym ,,Ocalenie istoty rzeczy", opublikowanym w prasie tuż po ukazaniu się recenzowanej książki, a następnie włączonym do tomu ,,Czyn i słowo" (Lwów 1913) dostrzegł oryginalność Jaworskiego nazywając go ,,przedstawicielem nowego dreszczu pokazującego język czytelnikowi". Z kolei sporo miejsca poświęcił Jaworskiemu wspomniany Antoni Potocki w obszernej, dwutomowej monografii ,,Polska literatura współczesna" (Kraków 1912). Badacz ten pierwszy zwrócił uwagę na analogię pomiędzy pisarstwem autora ,,Historii maniaków", a twórczością malarską Witolda Wojtkiewicza. Warto przytoczyć fragmenty recenzji tego zapomnianego dzisiaj historyka literatury dotyczące interesującego nas tematu: ,,(...) świat, gdzie za czerwonym murem, wśród beznadziejnej pustki słonecznej skwarnego popołudnia król w papierowej koronie jedzie, ciągniony po żwirowanej dróżce przez niewolnika - gdzie dookoła drzewa siedzą starce na ławeczce - wpatrzeni w bieg rzeki i w gobelin jesiennych liści, zaściełających brzegi; gdzie leży krasna królewna wśród kwiatów na katafalku, a obok płaczą po niej osierocone drewniane pajace i lalki porzucone wytrzeszczają na wieki przerażone oczy; gdzie w nikłych źdźbłach rysunku i w sennych wiotkich puchach pędzla upowite majaczeją nieśmiertelne marzenia Wojtkiewicza, na pograniczu szału i rzeczywistości, jawy i snu - wizje dziecięce podglądnięte oczami genialnego szaleńca - przedziwna bajka z przędziwa jakichś złotych, kruczych i kasztanowych włosków dziecinnych wijąca gniazdo żałosne dla niepowrotnych jaskółek - smutków, dla marzeń spełnionych w gorączce, zgaszonych w grobie". Dalej Potocki reasumuje: ,,Słucham Jaworskiego i widzę Wojtkiewicza, patrzę na Wojtkiewicza i słyszę Jaworskiego: wizja się dwoi na tej samej rubieży - to nazbyt niepowrotnie rozchwiana w obrazie, to nazbyt twardo rzeczywista w słowie. Obaj snują z przędziwa brzydkiej, tj. trudnej sztuki, by się nam nie zdawało - żyło". Wystąpienie autora ,,Pałuby" i ,,Dziesiątej muzy" oraz monografia Antoniego Potockiego pozostały jednak na długie lata wołaniem na puszczy. Inni krytycy nie poszli ich śladem, a czytelnicy nie dopominali się o wznowienie ,,Historii maniaków". Kiedy Jaworski umierał w 1944 roku w