Ebook Kłopoty ze sztuką ludową mobi,epub

go dyskursu, także w sztuce - nie została bynajmniej odkryta, lecz wytworzona w relacji, której jedna ze stron nadała związaną z postępem postać nowoczesnej narracji odkrycia. Jak zwraca uwagę Hanna Schreiber, autorka jedynego polskiego opracowania poświęconego krytycznej analizie kategorii ,,sztuki prymitywnej", przybliżającego polskiemu czytelnikowi wielowątkową dyskusję, która się wokół niej toczy od dziesięcioleci, ,,pojęcia odkrywania, oswajania i udomowienia odsyłają nas do dotychczasowych praktyk niewolenia, uprzedmiotowiania i zawłaszczania45 Innego przez Zachód. Ten, kto odkrywa Innego, chce się bowiem wobec niego określić, a więc go nazwać, skąd prosta droga do wyznaczenia granicy między tym, który nazywa, a tym, który nazwę zmuszony jest przyjąć - między nazywającym podmiotem, a nazywanym przedmiotem [...]. Odkryty i nazwany Inny staje się tym samym Innym oswojonym, którego obecność przestaje przerażać, zamiast tego stając się pociągającą egzotycznością"46. PRYMITYWIZM W SZTUCE (ZACHODNIEJ) W obrębie zachodniego dyskursu o sztuce p r y m i t y w n o ś ć może mieć zarówno formę rzeczownikową, jak i przymiotnikową. W pierwszym wypadku prymitywność jest rozumiana w kategoriach estetycznych, jako cecha lub zbiór cech formalnych dzieła, języka artystycznego przekazu czy praktyki artystycznej; w drugim - w określeniu ,,sztuka prymitywna", chodzi o dzieła tych ludzi, dla których prymitywność jest kondycją istnienia. Jak konstatuje Ernst Gombrich w obszernym studium The Preference for the Primitive, poświęconym zagadnieniu prymitywności w sztuce zachodniej47, od drugiej połowy XVIII wieku prymitywność, rozumiana jako zbiór cech formalnych oraz jako wartość estetyczna, była szeroko dyskutowana przez filozofów, teoretyków, krytyków i historyków sztuki oraz artystów współtworzących zachodni dyskurs o sztuce i jej praktyki artystyczne. Co jednak najważniejsze, wszystkie rozwiązania uznawane za prymitywne wynikały z podjęcia przez artystę świadomych decyzji estetycznych: dla nowoczesnych twórców prymitywność była kwestią swobody wyboru stylistyki - czyli p r y m i t y w i z m e m. Gombrich wręcz łączy możliwość zaistnienia prymitywności w sztuce zachodniej z kantowskim rozumieniem wolności i rewolucją francuską, która skonfrontowała wszystkich z koniecznością wyboru politycznego. ,,Można powiedzieć - pisze, - że w sferze sztuki analogią do wyboru opcji politycznej był wybór stylistyki"48. Prymitywność w sztuce zachodniej okazuje się więc kwestią wyboru stylu, czyli zjawiskiem nie tylko chronologicznie, ale także strukturalnie nowoczesnym: wszak kondycja człowieka nowoczesnego polega na tym, że dzięki własnej emancypacji i wolności wyboru stale musi wybierać49. Natomiast twórca prymitywny - w odróżnieniu od artysty nowoczesnego - nie ma wyboru i nie potrafi tworzyć w innej stylistyce niż właśnie prymitywna. Jest bowiem zdeterminowany przez własną kondycję, a ta oznacza przede wszystkim nieznajomość specyficznej historii zachodniej tradycji artystycznej. Dzięki tej nieznajomości tworzy w sposób ,,instynktowny" i ,,naturalny"50, wolny od wszelkich konwencji przedstawieniowych51, a przez to - jak uważali awangardowi artyści z przełomu wieków - trafiający bezpośrednio w sedno rzeczy. Na łamach almanachu Der Blaue Reiter August Macke wyraził to tak: ,,Słyszeć grom to odczuwać jego tajemnicę. Rozumieć język form znaczy: być bliżej ich tajemnicy, żyć. Czyż nie dzieci są twórcami, co wprost z tajemnicy swych uczuć tworzą, bardziej niż naśladując greckie formy? Czyż nie są nimi dzicy artyści, własne formy mający, potężne jak forma gromu? Grom się wyraża, kwiat, każda siła - wyraża się w formie"52. Przypisywanie właśnie dzieciom i dzikim zdolności tworzenia ekspresyjnych form ,,wprost z tajemnicy własnych uczuć" było z jednej strony pochodną figury Innego, rozumianego jako ,,byt całkowity" Maussa przeciwstawiany ,,rozdwojonemu w sobie" podmiotowi nowoczesnemu, a z drugiej - ewolucjonistycznego przekonania o rekapitulacji przebiegu filogenezy w ontogenezie, zgodnie z którym tak zwane ludy prymitywne miały być odzwierciedleniem dzieciństwa całej ludzkości. ,,Wysiłki ludów na wczesnym etapie cywilizacji są jak wysiłki dzieci; choć widać w nich pragnienie mocy, posiadają wdzięk i naiwność rzadko spotykaną w średnim wieku, a nigdy u schyłku dojrzałego życia. Jest tak w dziecięctwie każdej sztuki. Cimabue i Giotto nie mają fizycznego uroku Rafaela ani męskiej potęgi Michała Anioła, lecz przewyższają ich obu wdziękiem i szczerą prawdą"53, pisał w połowie XIX Owen Jones, jeden z pierwszych teoretyków wzornictwa i autor książki poświęconej ornamentowi, w której przekonywał, że współcześni twórcy mogą się od ludów pierwotnych wiele nauczyć. W początkach XX wieku przekonanie, że ,,