Ebook Ludy i języki starożytnej Anatolii mobi,epub

ji Mniejszej, nie pozwalają jednak na jej pełną rekonstrukcję. W odniesieniu do wcześniejszych okresów pewną przeszkodę w badaniach stanowią używane wtedy pisma - klinowe i hieroglificzne. Pismo klinowe powstało i rozwinęło się w Mezopotamii z pisma obrazkowego na użytek języków sumeryjskiego i akadyjskiego. Przeniesione do Anatolii via Syria, nie oddaje wiernie wymowy właściwej językom miejscowym, w efekcie nie można dokładnie odtworzyć ich systemów fonologicznych. Co więcej, jest to pismo częściowo ideograficzne; oznacza to, że dane pojęcie może być zapisane odrębnym znakiem objaśniającym jego znaczenie, ale brzmienie odnośnego wyrazu może pozostać nieznane. Pewnym ułatwieniem dla czytającego jest fakt, że dany ideogram oznacza ten sam wyraz w różnych językach, zarówno w sumeryjskim i akadyjskim, jak i w starszych językach małoazjatyckich; umożliwia to zrozumienie tekstu, nawet takiego, który jest zapisany wyłącznie ideogramami. Na szczęście skrybowie anatolijscy chętnie stosowali zapis fonetyczny, oddając brzmienie wyrazów znakami odpowiadającymi sylabom lub samogłoskom, i to właśnie pozwoliło poznać starsze języki małoazjatyckie. Podobny problem stanowi pismo hieroglificzne. Najdawniejsze teksty w tym piśmie, z wyjątkiem imion na pieczęciach, są zapisane ideogramami, co w zasadzie uniemożliwia identyfikację ich języka. Odstępstwo od tej zasady może stanowić niedawno opublikowany napis w języku luwijskim na naczyniu z Ankary, którego datowanie na przełom XV i XIV wieku nie jest jednak całkiem pewne3. Fonetycznie zapisane są objaśnienia do wyobrażeń bóstw w sławnym sanktuarium skalnym w Yaz?l?kaya w pobliżu Bo?azköy, datowanym na połowę XIII wieku Dzięki pewnej formie z końcówką dopełniacza wiadomo, że podpisy te sporządzono w języku huryckim. Także nieco młodsze, dość liczne i obszerne inskrypcje z czasów panowania Tuthalijasa IV i Suppiluliumy II są zapisane częściowo fonetycznie, co pozwoliło ustalić, że reprezentują one język luwijski. Najwięcej zabytków pisma hieroglificznego w tym języku pochodzi z pierwszego tysiąclecia ; najmłodsze z nich powstały w końcu VIII wieku Dodajmy, że używano tego pisma także w Urartu; krótkie napisy w tym języku zachowały się na naczyniach i innych przedmiotach z VIII i VII wieku odnalezionych w Alt?ntepe. Młodsze języki małoazjatyckie zapisywano pismami alfabetycznymi; podkreślono już, że owe alfabety są bliskie greckiemu, co ułatwia odczytanie tekstów. Najstarsze chronologicznie dane na temat ludów i języków Azji Mniejszej pochodzą z XIX i XVIII wieku z miasta Kanesz w środkowej Anatolii (dziś Kültepe), wówczas stolicy sporego i silnego państwa. Są to imiona osób i bóstw, nazwy geograficzne i bardzo rzadkie terminy techniczne w rozmaitych dokumentach tamtejszej kolonii handlowej zapisanych w dialekcie staroasyryjskim. Znacznie więcej i bardziej zróżnicowanych informacji dostarczają świadectwa z obszaru państwa hetyckiego (XVII - początek XII wieku ), zwłaszcza tabliczki z archiwów i bibliotek Hattusa, stolicy państwa (dziś Bo?azkale). Przeważają wśród nich teksty religijne, magiczne i wróżebne, ale zachowały się także dokumenty historyczne i prawne, listy, słowniki i inne. Również te świadectwa nie dają pełnego obrazu ludów i języków Anatolii w okresie, do którego się odnoszą. Epoka pisma klinowego skończyła się w Anatolii na początku XII wieku , w czasach najazdu ,,Ludów Morza", kiedy to upadło - z dotąd nieznanych przyczyn - imperium hetyckie. Dla archeologa data ta oznacza kres epoki brązu i początek epoki żelaza. Historia Azji Mniejszej od XII do IX wieku jest znana bardzo powierzchownie. W tym okresie nadal pisano hieroglifami, głównie na południowym wschodzie i południu, i do tych regionów odnoszą się informacje zawarte w inskrypcjach hieroglificznych. Są to na ogół napisy fundacyjne i wotywne, częstokroć tylko podpisy towarzyszące wyobrażeniom bóstw. Pewnych danych dostarczają kroniki asyryjskie; ilustrują one penetrację Asyrii na mniej więcej tym samym obszarze, ale identyfikacja wymienionych w nich ludów małoazjatyckich jest tylko częściowo możliwa. Dla rekonstrukcji późniejszych dziejów etnicznych Azji Mniejszej wciąż największe znaczenie mają pisma autorów greckich, przede wszystkim Herodota, ale coraz większą rolę w tych badaniach odgrywają inskrypcje w rodzimych alfabetach i językach małoazjatyckich. Przeważają wśród nich napisy nagrobne, zachowało się też sporo inskrypcji fundacyjnych. O ludach Wyżyny Armeńskiej w czasach istnienia państwa Urartu (IX-VI wiek ) opowiadają inskrypcje w dialekcie asyryjskim i w języku urartyjskim. Nasuwa się pytanie, na jakich podstawach może się opierać identyfikacja jednostki etnicznej i w jaki sposób można stwierdzić przynależność jakiejś osoby do tej jednostki. W nas