Ebook Marysieńka Sobieska mobi,epub

ie­ski za­cho­ro­wał; le­karz Szkot pu­ścił mu krew kil­ka­dzie­siąt razy i chciał osła­bio­ne­mu tą ku­ra­cją jesz­cze krew pusz­czać po­wia­da­jąc, że ,,nie trze­ba tych Po­la­ków oszczę­dzać, bo każ­dy Po­lak jak wół, siła ma krwi w so­" Z ta­kich wia­do­mo­ści i z ta­kich aneg­dot skła­da się wy­łącz­nie ów tyle sła­wio­ny dia­riusz po­dró­ży. Bierz­my tedy kry­tycz­nie le­gen­dy o pa­ry­skim po­by­cie Ja­ku­ba So­bie­skie­go; a za­raz uj­rzy­my, że nie­mniej kry­tycz­nie trze­ba brać pa­ry­ski po­byt Jana. Do Pa­ry­ża je­cha­li mło­dzi So­bie­scy nie śpie­sząc się. Obej­rze­li po dro­dze spu­sto­szo­ne woj­ną trzy­dzie­sto­let­nią Niem­cy, gdzie dro­ga miej­sca­mi była bar­dzo nie­bez­piecz­na z przy­czy­ny band żoł­nier­skich i roz­bój­ni­czych. Je­cha­li na Frank­furt, Ber­lin, Wi­tem­berk, Lipsk, An­twer­pię; do Pa­ry­ża przy­by­li 9 iu­nii22 1646. Całą tę dro­gę opi­sał bar­dzo szcze­gó­ło­wo to­wa­rzy­szą­cy im imć pan Se­ba­stian Ga­wa­rec­ki. O po­by­cie mło­dych So­bie­skich w Pa­ry­żu na­fan­ta­zjo­wa­no bar­dzo dużo, a głów­nym źró­dłem tych fan­ta­zji jest ob­szer­na Hi­sto­ria Jana So­bie­skie­go i Pol­ski na­pi­sa­na po fran­cu­sku w r. 1827 przez hr. de Sa­lvan­dy. Naj­śmiel­sze dzi­siej­sze vies ro­man­cées23 są za­iste opo­ką wie­dzy w po­rów­na­niu z tym dzie­łem na­uko­wym, w któ­rym na prze­strze­ni ty­sią­ca bli­sko stro­nic nig­dy au­tor nie po­da­je, skąd za­czerp­nął ja­kąś wia­do­mość. Do­wol­no­ści te nie były dla cu­dzo­ziem­ców prze­szko­dą: książ­ka opra­wia­ją­ca dzie­je So­bie­skie­go w skrót cał­ko­wi­tej hi­sto­rii Pol­ski tra­fi­ła na mo­ment za­in­te­re­so­wa­nia Pol­ską, zy­ska­ła wiel­ką po­czyt­ność, mia­ła kil­ka wy­dań, a ro­sła w po­wa­gę, w mia­rę jak jej au­tor zo­stał z cza­sem aka­de­mi­kiem, pa­ro­krot­nym mi­ni­strem oświa­ty, am­ba­sa­do­rem. Ale co oso­bliw­sze, i w pol­skiej na­uce hi­sto­rii dzie­ło Sa­lvan­dyego, ckli­wie ide­ali­zu­ją­ce po­stać na­sze­go bo­ha­te­ra, ode­gra­ło nie­ma­łą rolę. Ju­lian Bar­to­sze­wicz pod­da­je je - z oka­zji czę­ścio­we­go pol­skie­go prze­kła­du (1849) - dru­zgo­cą­cej kry­ty­ce24; mimo to Ple­bań­ski jesz­cze w r. 1862 pi­sze25: ,,Rzad­ko zna­leźć książ­kę tak peł­ną błę­dów jak Hi­sto­ria So­bie­skie­go przez Sa­lvan­dyego, a jed­nak jest ona pra­wie je­dy­ną wy­rocz­nią dla wie­lu uczo­nych." I do dziś dnia po­ku­tu­je to i owo z tych le­gend na­wet w po­waż­nej wie­dzy o So­bie­skim, przy czym za­tra­ci­ła się naj­czę­ściej pa­mięć, że źró­dłem ja­kiejś ob­ro­słej już tra­dy­cją wia­do­mo­ści jest - ba­jecz­ka Sa­lvan­dyego. Do ta­kich na­le­ży po­byt So­bie­skich w Pa­ry­żu. We­dle kwie­ci­stej stro­ni­cy Sa­lvan­dyego, Jan So­bie­ski doj­rze­wał w sa­lo­nie słyn­nej księż­nej de Lon­gu­evil­le26, gdzie chci­wie przy­słu­chi­wał się roz­mo­wom bo­ha­te­rek Fron­dy27 i wpa­try­wał się w bra­ta księż­nej, Wiel­kie­go Kon­de­usza28. ,,Kon­de­usz umiał od­gad­nąć ge­nial­ne­go czło­wie­ka w tym dwu­dzie­sto­let­nim cu­dzo­ziem­cu, któ­ry wpi­jał w nie­go żar­li­we spoj­rze­nie, po­śród zna­mie­ni­tej ciż­by przy­ku­tej do stóp jego sio­stry uro­kiem sta­no­wi­ska, dow­ci­pu i wdzię­ku." Za­ży­łość mię­dzy So­bie­skim a Kon­de­uszem mia­ła ja­ko­by prze­trwać całe ży­cie i utrwa­lić się w ko­re­spon­den­cji. Sa­lvan­dy wie na­wet, o czym roz­ma­wia­li: So­bie­ski, oby­wa­tel wol­ne­go kra­ju, za­dzi­wiał Kon­de­usza ho­ry­zon­ta­mi po­li­tycz­ny­mi; udzie­lał Fran­cji rad, wi­dział le­kar­stwo na jej nie­do­le w zwo­ła­niu Sta­nów Ge­ne­ral­nych, co - gdy­by go po­słu­cha­no - oszczę­dzi­ło­by może Fran­cji de­spo­ty­zmu Lu­dwi­ka XIV i przy­szłej re­wo­lu­cji! W za­mian ksią­żę opo­wia­dał mło­de­mu Po­la­ko­wi o mar­szach i bi­twach, a każ­de jego sło­wo od­ci­ska­ło się w umy­śle po­jęt­ne­go ucznia, aby nie­ba­wem wy­dać owo­ce. W sa­lo­nie pani de Lon­gu­evil­le ko­góż nie spo­tkał, ko­góż nie po­znał mło­dy Ja­sio! Tu­ren­ne29, Col­bert30, Bos­su­et, Vau­ban31, pani de Sévi­gné - już sław­na, po­wia­da Sa­lvan­dy - wszy­scy tam jak­by so­bie dali dla nie­go ren­dez-vous. Już daw­no temu (1898) Wa­li­szew­ski zwra­cał uwa­gę, że to wszyst­ko jest z pal­ca wy­ssa­ne, choć­by dla­te­go, że księż­nej de Lon­gu­evil­le nie było wów­czas w