Ebook Niezwyciężony. Tom 2 mobi,epub

e­płych pro­mie­niach wio­sen­ne­go słoń­ca pra­wie pro­stą dro­gą na Kra­ków. Czę­sto mi­ja­no te same oko­li­ce i te same mia­sta i wsie, przez któ­re ar­mia ma­sze­ro­wa­ła w pa­mięt­nym, 1655 roku. Róż­ni­ca mię­dzy oby­dwo­ma mar­sza­mi była jed­nak ogrom­na. Trwa­ją­ca pra­wie dwa lata woj­na do­pro­wa­dzi­ła w nie­któ­rych miej­scach do tak strasz­li­wych spu­sto­szeń, że prze­wyż­sza­ły one cza­sa­mi szko­dy, ja­kich w Eu­ro­pie do­ko­na­ła woj­na trzy­dzie­sto­let­nia. Kie­dy Szwe­dzi wkro­czy­li do Pol­ski, był to kraj, któ­ry przy­cią­gał ich spoj­rze­nia. Te­raz ten sam kraj był znisz­czo­ny, ogo­ło­co­ny, spu­sto­szo­ny. To, cze­go nie znisz­czy­li albo nie splą­dro­wa­li Szwe­dzi, do­sta­ło się w ręce Bran­den­bur­czy­ków, Po­la­ków albo żoł­nie­rzy księ­cia Ra­ko­cze­go. Wie­le miast było po­dziu­ra­wio­nych od kul, wie­le zam­ków wy­sa­dzo­nych w po­wie­trze, wie­le wsi spa­lo­nych, wie­le ko­ścio­łów znisz­czo­nych, wie­le go­spo­darstw zni­kło z po­wierzch­ni zie­mi27. Oglę­dzi­ny, ja­kich do­ko­na­no po za­koń­cze­niu woj­ny, przy­nio­sły za­trwa­ża­ją­cy wy­nik: ,,obec­nie cał­ko­wi­cie znisz­czo­ne - brak lu­dzi i za­bu­do­wań - pole za­mie­nio­ne w nie­uży­tek i po­ro­śnię­te tra­wą - znisz­czo­ne w tak wiel­kim stop­niu, że na­wet śla­du nie zo­sta­ło - w tej wsi nie ma już żad­nych za­bu­do­wań - cała wieś znisz­czo­na i na­wet nie ob­sia­no pól - cał­kiem pu­sto, we wsi sto­ją tyl­ko dwa znisz­czo­ne domy, brak lu­dzi - cał­kiem opu­sto­sza­ła, tyl­ko trzy pu­ste domy, nie ma lu­dzi - pu­ - pu­ - pu­ste". Spo­śród 425 wsi po­ło­żo­nych w Pru­sach, sta­no­wią­cych wła­sność kró­la, aż 127, czy­li 29% było po woj­nie cał­ko­wi­cie znisz­czo­nych, 140, czy­li 33% znisz­czo­nych zo­sta­ło wię­cej niż w po­ło­wie, a 158, to zna­czy 38%, ule­gło znisz­cze­niu mniej niż w po­ło­wie28. Licz­ba chło­pów go­spo­da­ru­ją­cych na du­żych are­ałach (tzw. stor­bön­der) spa­dła w wie­lu pro­win­cjach do jed­nej trze­ciej w po­rów­na­niu ze sta­nem sprzed 1655 roku. Spa­dła też po­wierzch­nia go­spo­darstw i ten­den­cji tej nie uda­ło się już od­wró­cić. W nie­któ­rych miej­scach, gdzie nie­przy­ja­ciel albo są­siad zra­bo­wał chło­pu by­dło, nie­rzad­ki był wi­dok rol­ni­ka, któ­ry sam za­przę­gał się do płu­ga, je­śli w ogó­le ja­kiś pług jesz­cze po­sia­dał (brak zwie­rząt po­cią­go­wych był po woj­nie tak duży, że w dość nie­zwy­kły spo­sób przy­czy­nił się do za­ha­mo­wa­nia pro­ce­su od­bu­do­wy kra­ju). Zmniej­szy­ła się tak­że licz­ba lud­no­ści, i to wszę­dzie, a to na sku­tek bi­tew, na­pa­dów, gło­du czy epi­de­mii. Śred­ni spa­dek wy­no­sił jed­ną czwar­tą, cho­ciaż w naj­gor­szych przy­pad­kach wy­niósł aż jed­ną trze­cią29. Ro­dzi­ny, któ­re prze­ży­ły, były mniej­sze niż przed woj­ną, wzro­sła na­to­miast dra­stycz­nie licz­ba bied­nych i bez­dom­nych. Pod ko­niec woj­ny tyl­ko w sa­mym El­blą­gu na­li­czo­no oko­ło 3000 że­bra­ków, z któ­rych więk­szość sta­no­wi­ły dzie­ci i mło­dzież. Wie­czo­ra­mi gro­ma­dzi­ły się one pła­cząc gło­śno przed do­ma­mi bo­ga­tych miesz­czan, ale za­raz usu­wa­li je stam­tąd szwedz­cy żoł­nie­rze, gro­żąc im karą śmier­ci, gdy­by po­wa­ży­ły się wró­cić. Oczy­wi­ście, spu­sto­szo­ne zo­sta­ły nie tyl­ko go­spo­dar­stwa chłop­skie i pola. Woj­na przy­czy­ni­ła się też do upad­ku rze­mio­sła i ban­kruc­twa ma­łych ma­nu­fak­tur, któ­re sta­no­wi­ły tak waż­ny skład­nik go­spo­dar­ki na pro­win­cji. Wie­lu szew­ców, ko­wa­li i garn­ca­rzy mu­sia­ło po­rzu­cić swe warsz­ta­ty i utrzy­my­wać się z pra­cy na roli. Spo­śród pra­wie 170 mły­nów, któ­re przed wkro­cze­niem Szwe­dów ist­nia­ły w po­sia­dło­ściach Jana Ka­zi­mie­rza, le­żą­cych w Pru­sach Kró­lew­skich, 58 czy­li 34% le­gło w gru­zach w cza­sie woj­ny30. Znisz­cze­niu ule­gło też wie­le tar­ta­ków, wia­tra­ków, bro­wa­rów i kuź­ni. Na­to­miast w po­wie­cie Ki­sze­wa spo­śród 15 smo­lar­ni po­zo­sta­ły tyl­ko czte­ry. Ża­ło­sny wi­dok przed­sta­wia­ły mia­sta, cho­ciaż ich stan za­le­żał od tego, w ja­kim stop­niu uczest­ni­czy­ły one w bez­po­śred­nich wal­ z re­gu­ły cał­ko­wi­te­mu znisz­cze­niu ule­ga­ły przed­mie­ścia, pa­lo­ne ze wzglę­du na pla­no­wa­ne ob­lę­że­nia. Mury były po­ry­te od strza­łów, zbu­rzo­ne albo