Ebook Po swojemu mobi,epub,pdf

Strona przedtytułowa Strona tytułowa Strona redakcyjna Ukłony dla Wszystkich, którzy pracę nad tą książką uczynili możliwą i pasjonującą. Dedykacja O kim, dlaczego i jak Napisałem kilkanaście scenariuszy. Nakręciłem sporo filmów. Wygrałem parę festiwali międzynarodowych. Referencje? Może Nagroda Państwowa za dokumenty? Dyplomy? Innych nie mam1. Władysław Ślesicki Książka ta poświęcona jest Władysławowi Ślesickiemu i jego filmom, zarówno dokumentalnym, jak i fabularnym. Jest zaś jej celem, by poprzez analizę tego dorobku (bez pominięcia kwestii recepcji), móc dostrzec, pisząc najprościej, reżyserski styl tworzenia - niewolny od zmian w czasie, ale też z pewnym konsekwentnie ujawniającym się ,,kośćcem", którego artystyczna jakość ostała się właściwie w stanie nienaruszonym. Chodzi o filmową drogę autora Rodziny człowieczej, trwającą niemal dokładnie trzydzieści lat (1956-1984). Wypełniło ją ponad dwadzieścia tytułów, z których ogromną większość Ślesicki zrealizował jako samodzielny reżyser; bogaty rejestr nagród krajowych i zagranicznych; w dorobku co najmniej kilka dokumentów, bez nadużycia dających określić się słowem: ,,wybitne". Mimo to nigdy nie powstał tekst, który twórczość reżysera spróbowałby zobaczyć w jej całokształcie (ważnym krokiem w kierunku zniwelowania tego braku stało się wydanie w roku 2010 przez Narodowy Instytut Audiowizualny dwóch płyt DVD z filmami dokumentalnymi Władysława Ślesickiego; dołączona do nich publikacja zawierała między innymi krótkie teksty na temat każdego z nich2). Oto więc dwa impulsy, stojące za decyzją piszącego te słowa, by zmierzyć się pisarsko ze wzmiankowaną filmografią: po pierwsze - to przestrzeń do zagospodarowania; po drugie - to przestrzeń zasługująca na zagospodarowanie (przede wszystkim ze względu na dokonania dokumentalne). Wytłumaczenia domaga się wewnętrzna konstrukcja książki. Dlaczego chronologia, nie zaś (również dający się wyobrazić) układ podążający na przykład tropem zagadnień-kluczy? O decyzji przesądziły dwie refleksje. Pierwsza, ta istotniejsza, ma swe źródło w twórczości dokumentalnej reżysera - tej, która zadecydowała o jego wyjątkowej pozycji w historii polskiego kina; tej, która bez wątpienia zasługuje na szczególną koncentrację badawczą. Władysław Ślesicki działał w obszarze dokumentu przez kilkanaście lat. Gdy w roku 1955 opuszczał szkołę filmową, daleki był jeszcze, co prawda, od sprecyzowanego i spójnego pomysłu na swe poczynania, pewne idee musiały w nim już jednak kiełkować. Więcej niż intrygująca z pozycji widza-badacza okazuje się obserwacja tego procesu ,,twórczego dojrzewania", kiedy kolejne realizacje zaczynają przypominać sumienne i konsekwentne poszukiwanie doświadczeń. Uczy się więc Ślesicki spojrzenia odartego z propagandowej ułudy (dwa wyreżyserowane wspólnie z Kazimierzem Karabaszem dokumenty ,,czarnej serii": Gdzie diabeł mówi dobranoc, Ludzie z pustego obszaru), nieśmiało nawiązuje do wątku autobiograficznego (W gromadzie Ducha Puszczy), ,,sugeruje" swój wielki temat: człowiek i przyroda (Spacer w Bieszczadach, Opowieść o drodze), doświadcza siły tkwiącej w obrazie (Portret małego miasta, przede wszystkim Wśród ludzi). Korzyści tego etapu wspaniale procentują i przynoszą serię pięciu dojrzałych, w większości wybitnych dokumentów (Ludzie i ryby, Płyną tratwy, Góra, Zanim opadną liście, Rodzina człowiecza), z których każdy nosi w sobie mniej lub bardziej wyraźne ślady przeszłych prób. Innymi słowy: ciągłość sekunduje niezaprzeczalnemu rozwojowi (co dobrze uwidacznia się właśnie w spojrzeniu diachronicznym). Ma okres dokumentalny także trzecią, najskromniejszą pod względem liczby tytułów fazę, którą ponownie przenika duch poszukiwań, tym razem prowadzonych już jednak z bogatym bagażem reżyserskich doświadczeń: ,,stare" miesza się z ,,nowym", przy czym żaden z wypróbowanych kierunków (pomysły formalne w Dniach, miesiącach, latach, zmiana krajobrazu w Energii, zwiększona rola słowa w Chyłych polach) nie ma kontynuacji - etap filmowego dokumentu zamyka się. Objąć go można trzema hasłami, które dobrze oddają istotę proponowanej w tej pracy ,,chronologii zdarzeń": styl poszukiwany (1956-1961) -> styl odnaleziony (1962-1966) -> styl odnawiany (1966-1970) Trzy istotne dopowiedzenia. Po pierwsze, choć strukturę całości rozważań organizuje aspekt czasowy, nie wykluczyło to idei wplecenia w tkankę tekstu krótkiego rozdziału, który umiejscawiałby omawianą twórczość (ze względu na wartość artystyczną - dotyczy to w głównej mierze dzieł dokumentalnych) w kręgu dwóch istotnych dla jej lepszego zrozumienia pojęć: antropologii filmu i kinowej poetyckości. Jako że w mniejszym stopniu łączą się one z efektami współpracy z Kazimierzem Karabaszem (słabnie też ich oddziaływanie w okresie fabularnym), wspomniany rozdział pojawia się dopiero ,,u progu" analiz poświęconych samodzielnym poczynaniom reżyserskim Ślesickiego (nierzadko zdradzającym etnograficzne z ducha nawyki twórcy). Po drugie, nawet najbardziej porządkujące strategie chronologiczne, jeśli nie chcą tuszować naturalnych zakrętów przedstawianej historii, skazane są na kompromisy. W tym przypadku nie wydają się one jednak bolesne, dlatego też: (1) Chyłe pola (1970)3 omówić można, a wręcz należy, w szeregu z innymi dokumentami, choć wcześniej powstają już dwa tytuły fabularne: Chwila ciszy (1965) i Ruchome piaski (1968), które z kolei zgrupować warto z pozostałymi fabułami4 reżysera; (2) ze względu na szczególny charakter ,,prac zleconych" krótka analiza Lata nad Bałtykiem połączona została z fragmentem o Dwudziestej pierwszej, mimo że dwa te filmy rozdzielone są premierą dokumentu Zanim opadną liście. Po trzecie, krótkie fragmenty poświęcone projektom niezrealizowanym pojawiają się w głównym ,,nurcie" narracji (umiejscowione na tyle dokładnie, na ile pozwala wiedza o momencie ich powstania), nie są zaś zgrupowane w osobnym rozdziale. 1. Władysław Ślesicki (w tle Bronisław Baraniecki, operator) w trakcie realizacji jednego ze swych filmów dokumentalnych Wracając zaś jeszcze na moment do samego uzasadnienia proponowanego porządku wywodu - swoje znaczenie (to owa druga refleksja) ma również filmografia postrzegana przez pryzmat pęknięcia na fazę dokumentalną i fabularną (to w tym miejscu dopuszczalne uproszczenie). Rodzą się pytania: Jak z filmowego punktu widzenia wyglądał moment przejścia? Czy w obliczu częstego realizowania swych fabuł w konwencji kina przygodowego nawyki dokumentalisty słabły? A może znajdowały dla siebie nowe zastosowanie? I tutaj opłaca się zatem w poszukiwaniu odpowiedzi podążać tropem następstwa zdarzeń: aż do samego finiszu. Tymczasem - by konsekwentnie trzymać się zapisanych powyżej reguł, a jednocześnie nieco rozjaśnić wątek edukacyjny w biografii reżysera - wypada rozważania o filmowej twórczości Władysława Ślesickiego rozpocząć od: szkoły. 1W. Ślesicki, Ucieczka na wyspy [eksplikacja], mps, [ok. 1985]; archiwum rodzinne W. Ślesickiego. 2Władysław Ślesicki, wstęp, wywiad z B. Ślesicką [Był znakomitym obserwatorem] i opisy filmów M. Jazdon, Warszawa 2010. 3Jeśli w tekście nie zaznaczono inaczej, znajdująca się w nawiasie za tytułem filmu data roczna oznacza zakończenie jego produkcji oraz moment premiery. 4Dygresja natury językowej: mimo że w określeniach ,,dokument" (film dokumentalny) i ,,fabuła" (film fabularny) zawarta jest niemała doza potoczności, korzystanie z nich w monografii tego typu - często borykającej się z synonimicznymi niedoborami - wydaje się w dużym stopniu usprawiedliwione. Spis treści Okładka Strona tytułowa Dedykacja O kim, dlaczego i jak Okładka