Ebook Przełom dwoistości w pedagogice polskiej epub

prac N. Eliasa dla potrzeb rozwijania paradygmatu dwoistości5. * * * Dla dyscyplin społecznych niezbędna jest w ujęciu autora Procesów cywilizacyjnych perspektywa analiz, w obrębie których kluczowe staje się widzenie procesów równoważenia sił, struktur polaryzujących i prowadzących do dwubiegunowych konfliktów i napięć strukturalnych o różnych przebiegach oraz złożoności o charakterze splotów, dla których tradycyjne środki analizy są za słabe i wprowadzają w błąd. Przykładem takiego ograniczenia, podkreśla N. Elias, jest podejście w odmianach funkcjonalizmu, nie wyłączając R. Mertona, w którym ,,różnice, napięcia i sprzeczności w kontekście istniejącego >>systemu społecznego<<" postrzegane są jako ,,>>dysfunkcjonalne<<, czyli stanowiące wyraz >>złego funkcjonowania<< owego systemu, natomiast w kontekście przemian - jako >>instrumentalne<<" (Elias 2011, s. 35-36). Zarazem chodzi o unikanie ,,jednostronności" podejść tam, gdzie niezbędne jest widzenie zderzania się rozmaitych płaszczyzn generujących tendencje do działania i jego postrzegania pozostające między sobą w związku zależności i poprzez ten związek jedynie zrozumiałych i dających wyjaśnienia dla szerszych zjawisk społecznych i faktów. Odniesienie tu do tego wariantu socjologii, który N. Elias nazywa ,,socjologią procesu" i postuluje ją w latach 50., nie ma mieć charakteru redukcyjnego socjologizmu, zresztą nie tylko dlatego, że badacz zarazem postulował pracę nad ,,przezwyciężaniem bezwładu socjologii redukcyjnej" (Elias 2003, s. 44). Chodzi bowiem jedynie o fakt, że socjolog ten rozwija i postuluje świadomość metodologiczną na poziomie, który długo jeszcze (wręcz do dziś) pozostaje niedościgły dla wielu badaczy nauk społecznych i humanistyki, i co więcej, nie ma w szczególności znaczenia, jak zostanie zakwalifikowana, jako dyscyplina, pedagogika i jej tradycja6. Chcę bowiem pokazać, czego możemy się nauczyć od N. Eliasa, wykonującego pracę refleksji dla badaczy uwikłanych zwykle w sfragmentaryzowane poletka specjalizacji, niewymagające pełnej znajomości szerokiego tła, pozbawiające ich szerszej refleksji nad tym, w czym sami uczestniczą, i jakie błędy krótkiej i wąskiej perspektywy na różne sposoby popełniają, a tym bardziej w jaką historię poznania sami się wpisują lub mogliby się wpisać, gdyby stać ich było na jej rozumienie. N. Elias ma tu być przykładem zaawansowania czy wręcz dojrzałości, jaka pozwala krytycznie spojrzeć, by dostrzec przejawy jej niesprostania wynikłe z zapóźnienia badawczego czy zbytniego zaangażowanego przywiązania do jakiegoś zakresu i sposobu widzenia bez niezbędnego dystansu czy wręcz gry zdystansowaniem. W poniższym tekście dokonuję zestawienia tropów z siedmiu książek N. Eliasa, dostępnych jako źródło zarysowania płaszczyzn już okrzepłego i nabierającego przez - po części spóźnioną - recepcję znamion kanonicznego podejścia w socjologii, zwłaszcza że zderzającego się z klasycznymi tendencjami w zakresie analizy socjologicznej, w pełni świadomie i bez kompleksu, a zarazem śmiało dotykając wręcz imponderabiliów akademickich w kontekście zwyczajowych podziałów dyscyplinarnych. Mamy tu ukierunkowanie socjologii na dwoistość strukturalną widzianą w skali makro - społecznej, w tym procesów historycznych; w skali mikro - interakcji między jednostkami; w skali medium - praktyk społecznych i ich organizacji oraz funkcjonowania instytucjonalnego. Chodzi tu także o wizję dyskursu otwartego na impulsy zarówno z tradycji własnej dyscypliny, jak i zwróconego w inne strony tradycji humanistycznej, ze świadomością pułapek aplikacyjnych. Naukowość badań nad historycznymi losami jednostek i nad złożonością ich realiów społecznych widziana jest przez pryzmat tezy, że ,,wielkie przemiany historyczne cechuje ścisła prawidłowość" (Elias 1980, s. 355), choć już jej opis wykracza poza typowe skojarzenia z historyzmem czy naturalizmem metodologicznym, uzasadniając tezę w badanej ewolucji, iż ,,ponad oscylacjami mód występuje również określony >>trend rozwojowy<<" (Elias 1980, s. 86). Kluczowe okazuje się odniesienie do tego, co N. Elias opisuje wnikliwie jako ,,proces >>cywilizacji<<" (por. Elias 1980, s. 360), którego nie da się uchwycić w żaden zawężony do jakiejś jednej dyscypliny sposób. Choć główny trzon materiałów analizowanych przez socjologa nosi znamię historyczne, ukazując przemiany np. obyczajów między średniowieczem i odrodzeniem, a następnie śledząc narodziny oświecenia, to kategorie, jakimi się posługuje dla ich interpretacji, dają się znakomicie wykorzystać do rozumienia współczesności nam najnowszej. Taką kategorią jest ,,dwoistość", znamionująca złożoność będącą zaprzeczeniem zwykłego dualizmu czy antagonizmu; chodzi o dostrzeżenie sprzeczności stanowiącej organiczną