Ebook Przepływy, współdziałania, kręgi możliwego mobi,epub

omplikowany przebieg procesów rozwojowych, zawieszonych w różnych logikach kulturowych, w różnych sposobach działania i polach władzy, jest zatem pewnym, wciąż transformującym się, ,,uwarstwionym" procesem, w którym program spreparowany przez planistów wywołuje różne, nieprzewidywalne często zjawiska i konsekwencje. Jednocześnie tu również uwyraźnia się obecność światów i doświadczeń lokalnych, a cała perspektywa przesuwa się w stronę lokalnych społeczności, w stronę fragmentów społeczeństw i ich własnych, oddolnych procesów definiowania idei i potrzeb społecznych. Ta obecność wiedzy lokalnej i całego repertuaru oddolnych działań ekonomicznych przynosi też jednak inne efekty, często zupełnie nieprzewidywalne. Są to sytuacje, w których różne lokalne taktyki oporu łączą się z często pozornym spełnianiem nowych wymagań programów rozwojowych (i państw-odbiorców tych programów, które te wymagania bezpośrednio realizują). Odsłania się jednak w związku z tym forma, w jakiej lokalne środowiska starają się zachować własny sposób zdobywania środków do życia, co łączy się z cichym, skutecznym oporem. Dobrym przykładem jest zewnętrznie planowany proces rozwojowy w południowoafrykańskim Lesotho, opisywany przez Jamesa Fergusona (1994). Projekt Banku Światowego zakładał w tym przypadku, że większość ludzi mieszkających poza stolicą utrzymuje się z hodowli bydła. W związku z tym zaczęto zalecać pasterzom uczynienie hodowli bardziej efektywną poprzez ogrodzenie ziemi wysokimi płotami i wymianę stad na nowe - zakup nowych, młodych, znacznie droższych stad, by te się rozrastały i pozwalały na uzyskanie dużej produkcji mięsa. Lud Basuto (Basotho), pokazuje Ferguson, utrzymuje się jednak głównie z pracy za granicą, w kopalniach w RPA, a bydło jest świadectwem presti-żu i formą nieoficjalnego zabezpieczenia emerytalnego, zatem sprzedawanie dużej ilości bydła na zasadzie komercyjnej hodowli nie mieściło się w głowie większości pasterzy, podobnie jak odgradzanie się - tacy ludzie uznani byliby za zdrajców wspólnoty pasterzy, łączących swoje pastwiska i prowadzących wspólny wypas. Co więcej, część lokalnych polityków wykorzystała program do wzmocnienia swej pozycji i rozgrywki polityczne stały się widoczne dla ludzi także w obrębie pozornie neutralnego programu dotowania pasterstwa, co później jeszcze łączyło się z formowaniem nowych centrów władzy administracyjnej, zlokalizowanej już blisko pastwisk i sprawującej jeszcze silniejszy nadzór. Ferguson pokazuje więc, że wytwarzane przez planistów Banku Światowego wzory społeczeństwa Lesotho pominęły pewną lokalną ,,taktykę realnego życia", zapewniającą ciągły dochód na kolejnych etapach życia ludzkiego oraz całą sferę lokalnego życia politycznego i sprawstwo lokalnych organizacji politycznych. To, co odsłoniło się w badaniach Fergusona, to zatem nie tylko pewien ,,źle" czy ,,dobrze" funkcjonujący mechanizm rozwojowy, ale przede wszystkim nieoczekiwane oddolne adaptacje i różne taktyki stosowane przez lokalne środowiska odbiorców tego programu. Zdaniem Fergusona w ogóle pytanie, co powinno się zrobić, by walczyć z ubóstwem i realnie poprawiać warunki życia, należałoby zamienić na pytanie: ,,Przez kogo to coś powinno zostać zrobione?". W perspektywie jego badań, podobnie jak u Mossea, mamy właśnie do czynienia z pułapką niepowodzenia programu rozwojowego, przy czym nie znajdziemy tu żadnej - prostej czy logicznej - odpowiedzi na to, co jest przyczyną tego niepowodzenia. Ferguson pokazuje, że logika planistów i samej realizacji projektu nie jest skuteczna w poprawie warunków życia mieszkańców, co więcej, przykrywa obecność gry politycznej, w której toku tworzą się warunki życia pasterzy z ludu Basuto, działa zatem ,,odrealniająco", na wzór ,,maszyny antygrawitacyjnej" - dlatego też Ferguson pisze o maszynie antypolitycznej działań rozwojowych, wyłączającej z pola widzenia zarówno państwowe polityki lokalne, jak i lokalne podmiotowości społeczne i polityczne. Najlepszymi ekspertami od taktyki działań poprawiających codzienny byt, pisze w pewnym momencie Ferguson, są sami górnicy z Basuto, łapiący pracę w RPA, i starsze kobiety z wiosek. Działania rozwojowe przynoszą w tym przypadku realne zmiany, pisze dalej Ferguson, i choć często nie są one korzystne dla samych ludzi, to jednak to, jak działa rozwój, jest zależne od całego złożonego procesu i jego często nieprzewidywalnego przebiegu i nie jest jakąś prostą, skoordynowaną ,,po prostu" akcją uzależniania słabszych grup społecznych przez np. ,,neoliberalnych aktorów" - międzynarodowe agencje rozwojowe w partnerstwie z lokalnym rządem i biurokratami. To, co nadaje dynamikę temu procesowi, to zatem nie tylko ewolucja samych działań i epistemic community pracowników agencji rozw