Ebook Rycerz i Śmierć mobi,epub

ługi biały wers Elegii i uniwersalna tematyka nadają cyklowi duinejskiemu charakter dekalogowy, szczęśliwie jednak pozbawiony dydaktycznego nadmiaru, ocalający - nawet we frazach skrzydlatych - cechę ,,czystego liryzmu"7; inaczej z lekkością sonetu, jego językową tanecznością, retoryczną elegancją, ale i gorsetem konwencji. Obydwa cykle łączy poetyka afirmatywna (Poetik des Rühmens), lecz w Sonetach jest ona bardziej jednoznaczna, w Elegiach zaś bardziej dramatyczna. Wreszcie, dwa największe dzieła zwieńczają tę linię twórczości Rilkego, zainicjowaną Godzinkami i Maltem, którą można by nazwać - za Käte Hamburger8 - linią pytań egzystencjalnych. Poetyka cyklu Cykl poetycki jest szczególną odmianą cyklu literackiego. Podobnie jak w innych cyklach powiązanie tematyczne, gatunkowe, stylistyczne, kompozycyjne pojedynczego utworu z pozostałymi stanowi warunek istnienia samego cyklu. Stopniowalność tego powiązania, cecha zbieżna również z cyklami narracyjnymi, każe odróżniać, za Stefanią Skwarczyńską9, cykle zwarte od przypadkowych. Ale - jak zauważa Wiesława Wantuch, powołując się na Umberta Eco i Michała Głowińskiego10 - ,,n a l i n i i ł a d-n i e ł a d pozycja cyklu uległa zasadniczemu przesunięciu" w stronę ładu, pozostała zaś - jak zawsze - ,,p r o p o z y c j ą c z y t a n i a m i ę d z y w i e r s z a m i" 11. Warunkami sine qua non istnienia cyklu, sformułowanymi przez Wantuch, są: rama modalna, zawierająca ,,sygnał podmiotowości działań zmierzających do stworzenia kompozycji cyklicznej", dalej - powtarzalność gatunkowa, tematyczna itp. o ,,charakterze mniej lub bardziej redundantnym", wreszcie ,,możliwość takiego przeformułowania tekstów składowych, by całość stała się komunikatem jednego nadawcy, skierowanym do jednego odbiorcy na dający się określić temat"12. Duineser Elegien spełniają wszystkie wyżej wymienione warunki. Wydane zostały w osobnym tomie poetyckim, który tworzy naturalną ramę modalną dla zestawu tekstów; powtarzalność zarówno gatunkowa (elegie), jak i tematyczna (skarga na istnienie i afirmacja istnienia jako skarga przezwyciężona) stanowi kolejne mocne spoiwo. Człowiek doznający całej komplikacji istnienia i czyniący nad nią refleksję, czasem bezradny i osamotniony, czasem gwałtownie protestujący, czasem odnajdujący głęboki sens bycia i stający wobec nieuniknionego doświadczenia śmierci - zatem każdy człowiek (współczesny) - jest głównym bohaterem tego cyklu. Rilke pracował długo i żmudnie nad Elegiami, ulegając nieraz iluzji, że kolejny napisany przezeń utwór znajdzie się w projektowanym cyklu - tak było z Anty-strofami, których miejsce zajęła ostatecznie Piąta Elegia. Ważne spostrzeżenie na temat tej zmiany, świadczące o długotrwałym i niełatwym poszukiwaniu przez autora cyklu jego zadowalającej spójności, zapisał Hans-Georg Gadamer: ,,Układając mianowicie w cykl i przygotowując do druku Elegie [...] poeta zastąpił ówczesną Piątą Elegię przez nowy utwór, znany nam obecnie jako elegia o linoskoczkach. Wiersz usunięty z cyklu otrzymał tytuł Gegen-Strophen (Anty-strofy). Łatwo wyjaśnić, dlaczego tak się stało. Obecna Piąta Elegia lepiej pasuje do jednolitego stylu dziewięciu pozostałych, cechuje ją ten sam szeroko rozlany wers, ta sama szeroko zakrojona symbolika, ten sam kunsztownie złożony świat obrazów. Natomiast Anty-strofy ujmują swój temat bezpośrednio, aczkolwiek nie mniej kunsztownie; wyraźnie odbiegają ponadto od reszty cyklu swoją niemal stroficzną formą odśpiewów"13. Elegie powstawały zresztą w odmiennej kolejności niż ta ustalona w końcu przez poetę, i to właśnie trzeba mocno podkreślić - mamy tu do czynienia z wysiłkiem poetyckiej konstrukcji, porządkiem wtórnym, naddanym wobec naturalnego, artyficjalnym. Wieloletnia praca myśli, która poprzedziła kolejność tekstów zaproponowaną czytelnikowi, uczyniła z cyklu przypadkowego - cykl zwarty, z fragmentów pisanych nieregularnie - całość, z kaprysów Muzy - arcydzieło. Od wzorca gatunkowego do kategorii estetycznej Powszechne jest - także w literaturoznawstwie polskim - przekonanie, że Elegie Rilkego w sposób istotny zmieniły oblicze gatunku. Pisała na ten temat Anna Legeżyńska: ,,Współczesna liryka elegijna nie ma już wyrazistych reguł formalnych. Od Elegii duinejskich R. M. Rilkego [...] wzorzec elegijności na stałe poszerza się o refleksję filozoficzną i metafizyczną"14. Małgorzata Semczuk także zwróciła uwagę na dwudziestowieczną cezurę w dziejach elegii jako gatunku. Jeśli już od Oświecenia nie przyjmowano jako wyróżnika gatunkowego cech formalnych (dystych elegijny), a stosowano wyróżnik tematyczny (na przykład elegia żałobna, refleksyjna itp.) oraz związany z tonacją utworu, prostotą stylu i oszczędnością środków wyrazu, na początku poprzedniego stulecia była