Ebook Skok w nowoczesność. Polityka wzrostu w krajach peryferyjnych 1943-1980 mobi,epub

jed­ne­go z pierw­szych pol­skich et­no­gra­fów. Książ­kę - w któ­rej zbie­rał pra­ce in­nych uczo­nych - otwie­rał opis hi­sto­rii i oby­cza­ju chło­pów. Myli się albo z po­zo­rów tyl­ko są­dzi (jak nas za­gra­nicz­ne okrzy­cza­ły pi­sma), kto stan kmiot­ków na­szych zo­wie nie­wol­ni­czym, albo ich naj­niesz­cze­śliw­szy­mi po­czy­tu­je, przod­ków na­szych albo nas sa­mych o bar­ba­rzyń­stwo ob­wi­nia. [...] Że odzież kmiot­ka w oczach cu­dzo­ziem­ca li­chą się zda­wa­ła, że po­karm jego był gru­by, nie wy­twor­ny, że cha­łu­pa jego w po­rów­na­niu z za­gra­nicz­ne­mi była nik­czem­ną, nie prze­to już sa­mej nę­dzy do­zna­wał. Miej­sco­we oko­licz­no­ści i po­trze­by spra­wia­ły jed­no, do dru­gie­go na­wykł; zdro­wie tem utrzy­my­wał, a w skrom­nej jego le­pian­ce prze­miesz­ki­wa­ła z nim i jego ro­dzi­ną cno­ta, krzep­kość i byt szczę­śli­wy. Sama do­broć cha­rak­te­ru Po­la­ków to spra­wia­ła, że kmiot­ków swo­ich każ­dy pra­wie nie groź­nym Pa­nem, lecz oj­cem był i opie­ku­nem, sta­wiał mu cha­łu­py, da­wał ko­nie, woły i wszel­ką za­po­mo­gę, wy­dzie­lał pew­ną mia­rę grun­tu, opa­try­wał la­sem, ko­rzy­ści z ło­wie­nia ryb, zbie­ra­nia grzy­bów i ja­gód po­zwa­lał, i prze­sta­wał na skrom­nem wy­na­gro­dze­niu, ja­kie mu za te do­bro­dziej­stwa umiar­ko­wa­ną pańsz­czy­zną i szczu­płą da­ni­ną zwykł czy­nić. [...] W nie­do­stat­ku wszel­kim chło­pek u Pana wspar­cie, w cho­ro­bach sku­tecz­ną po­moc, w nie­szczę­ściach po­cie­chę znaj­do­wał, i za­sło­nę od uci­sku, ja­ki­by kto inny lub woj­sko­wi mo­gli wy­rzą­dzać. [...] Je­śli Pan w ogó­le bio­rąc mo­ral­nym by­wał, i kmio­tek pol­ski cno­ty po­sia­da, któ­re­mi słusz­nie w oczach świa­ta ca­łe­go po­chlu­bić się może: przy­wią­za­ny do wia­ry swych oj­ców, Mo­nar­chom wier­ny; pra­wość, szla­chet­ność i uczci­wość, zda­je się, że wy­ssał z mle­ Et­no­graf przy­zna­wał, choć nie wprost, ra­cję za­gra­nicz­nym opi­som, któ­rych au­to­rzy z góry pa­trzy­li na pol­skie za­co­fa­nie. Po czę­ści źró­deł tej ide­ali­za­cji pa­triar­chal­ne­go ży­cia wiej­skie­go moż­na do­szu­ki­wać się w ro­man­tycz­nej re­ak­cji na spo­łecz­ne zło przy­nie­sio­ne przez po­stęp - re­ak­cji, któ­ra za­rów­no na Za­cho­dzie, jak i w Pol­sce była po­wszech­na169. Wie­le dzie­się­cio­le­ci póź­niej rów­nie pod­nio­słe opi­sy będą wy­cho­dzi­ły spod piór in­te­lek­tu­ali­stów w in­nych kra­jach za­co­fa­nych. Prze­ko­na­nie, że być może je­ste­śmy bied­niej­si, ale szla­chet­niej­si i lep­si mo­ral­nie - a po­nad­to ży­je­my w spo­sób bar­dziej zgod­ny z na­tu­rą - słu­ży­ło nie tyl­ko jako uspra­wie­dli­wie­nie wła­sne­go za­co­fa­nia, a więc tak­że jako na­rzę­dzie obro­ny na­ro­do­wej dumy. Wy­ko­rzy­sty­wa­no je tak­że jako uza­sad­nie­nie in­nej niż na Za­cho­dzie ścież­ki roz­wo­ju (któ­ra czę­sto łą­czy­ła się z bar­dzo po­wol­nym wzro­stem ogól­ne­go do­bro­by­tu). Prze­ko­na­nie o sa­mo­ist­nej i au­to­no­micz­nej war­to­ści lo­kal­nej tra­dy­cji słu­ży­ło tak­że jako ba­rie­ra przed sym­bo­licz­ną in­wa­zją Za­cho­du. W ślad za tech­no­lo­gią i do­stat­kiem przy­cho­dził bo­wiem tak­że za­chod­ni styl ży­cia, za­chod­nie nor­my i war­to­ści, a to wie­lu in­te­lek­tu­ali­stów ze ,,świa­ta B" czę­sto już nie po­cią­ga­ło: od­bie­ra­li je jako za­gro­że­nie dla toż­sa­mo­ści ludu, z któ­re­go po­cho­dzi­li i w któ­re­go imie­niu chcie­li się wy­po­wia­dać. Wy­chwa­la­jąc wy­ssa­ną z mle­kiem mat­ki ,,pra­wość, szla­chet­ność i uczci­wość" chło­pów pol­ski uczo­ny przy­zna­wał, że w prze­szło­ści nie wszyst­ko w tej pa­triar­chal­nej sie­lan­ce jed­nak do­brze się ukła­da­ło. Za cza­sów ,,kró­lów obie­ral­nych" zła po­li­ty­ka spra­wi­ła, że ,,chło­pek nasz mógł być ro­bo­ci­zną prze­cią­żo­ny": ,,gdy szlach­cic mi­les nie­zsia­da­ją­cy wprzód z ko­nia ode­tchnął, za­czął sam ko­rzyst­niej­szem co­raz go­spo­dar­stwem się zaj­mo­wać, bliż­sze i sto­sow­niej­sze na­sta­ły ukła­dy z kmiot­ka­mi, albo cięż­sze i pręd­sze ich ujarz­mie­nie"170. Pi­sząc te sło­wa przed bli­sko dwu­stu laty, et­no­graf do­tarł do sed­na spra­wy: tak­że współ­cze­sne pod­ręcz­ni­ki mó­wią o ,,re­feu­da­li­za­cji" czy ,,dru­gim pod­dań­stwie" jako jed­nej z głów­nych przy­czyn cy­wi­li­za­cyj­ne