Ebook Świt narodów europejskich mobi,epub

erminach: ,,natio" i ,,gens", oznaczających etymologicznie potomstwo; w okresie republiki słowem ,,gentes" określano pierwotnie rody patrycjuszowskie. Z czasem obydwa terminy objęły szersze grupy etniczne. Rzymianie schyłku republiki i Cesarstwa przeciwstawiali w zasadzie ludy barbarzyńskie - określane mianem ,,gentes" lub ,,nationes" (po grecku: ,,éthn?") - cywilizowanemu ludowi zorganizowanemu w państwo: ,,populus". W tym przypadku elementem cementującym społeczność nie było - jak u barbarzyńców - wspólne pochodzenie, lecz organizacja państwowa. ,,Lud (populus) - zdaniem Cycerona - to bynajmniej nie każde zbiorowisko ludzi skupionych dowolnym sposobem, lecz wielka ich gromada zespolona przez uznanie tego samego prawa i przez pożytek, wypływający ze wspólnego bytowania"1. To przeciwstawienie cywilizowanego ,,populus Romanus" i barbarzyńskich ,,nationes" i ,,gentes" przejęli z dorobku klasycznego Rzymu pisarze wczesnochrześcijańscy, przekształcając je jednak zgodnie z potrzebami własnej ideologii. Szli tu za starożydowską tradycją ścisłego przeciwstawienia ,,narodu wybranego", ,,am Israel", wszystkim innym ludom nieznającym prawdziwego Boga - ,,Gojim". Św. Hieronim ze Strydontu (zm. 420), twórca przekładu Biblii na łacinę (tzw. Vulgata), przeciwstawił więc ,,populus Israel" ludom pogańskim - ,,gentes" i ,,nationes". Podział ten przeniesiono również na opozycję: chrześcijanie - poganie, wewnątrz samego społeczeństwa rzymskiego, i św. Augustyn z Hippony (zm. 430) dostosował w związku z tym cycerońską definicję ,,populus" do nowych zadań: ,,Lud (populus) to rozumne zbiorowisko ludzi, zespolone zgodną wspólnotą w sprawach, które umiłował"2. Lud stracił tu charakter grupy politycznej, b? określać zespół wiernych. Przeciwstawione im ,,gentes" i ,,nationes" (prawie wyłącznie w liczbie mnogiej) zaczęły oznaczać także cywilizowanych wyznawców tradycyjnej religii greckiej i rzymskiej, podobnie zresztą jak grecki termin ,,éthn?", jeszcze wcześniej przeciwstawiony chrześcijanom, określanym słowem ,,laós"3. Utworzone od używanych w tym znaczeniu słów ,,gentes" i ,,éthn?" przymiotniki łacińskie ,,gentilis" i ,,ethnicus" stały się w późnej starożytności i w całym średniowieczu po przekształceniu w rzeczowniki jednoznacznymi już określeniami pogan. Trzeba dodać, że obydwa znaczenia słów ,,gentes" i ,,nationes", tj. określenia barbarzyńców i pogan, występowały w późnej starożytności jednocześnie; kiedy chrześcijaństwo stało się w Imperium Rzymskim religią panującą, mogło dojść do ponownego utożsamienia pojęć: cywilizowani Rzymianie byli jednocześnie chrześcijanami, a barbarzyńcy - w zasadzie poganami. Toteż i słowo ,,barbarus" używane było dość często jako synonim poganina. Jednak użycie terminu ,,populus" nie było tak jednoznaczne, jak by to mogło z powyższego wynikać. Już w okresie republiki pojęcie to zaczęło oznaczać nie tylko całość obywateli, ale także masy ludowe przeciwstawione warstwom rządzącym; toteż stronnictwo polityczne, głoszące przywrócenie wpływu ,,ludu" na rządy państwem, określane było nazwą ,,populares". W tym znaczeniu: populus = lud, przejęło w zasadzie ten termin średniowiecze i w tym znaczeniu funkcjonuje on dziś w wielu językach, jako peuple, popolo, pueblo, people etc. Do języka niemieckiego przeszedł jako ,,Pöbel" i oznacza nie odpowiednik polskiego ludu (którą to funkcję pełni, jak wiemy, słowo ,,Volk"), ale ,,motłoch". Jednocześnie słowem ,,populus" zaczęto nazywać w niektórych wypadkach, całkiem wbrew Cyceronowskiej definicji, wszelkie, także przypadkowe, zbiorowiska ludzi, a nawet nie tylko ludzi (populus apium, czyli rój pszczół u Columelli). Nie brak też użycia terminu ,,populus" jako synonimu ,,gens" lub ,,natio": występuje on zwłaszcza tam, gdzie autor mówił o podziale jednolitej ,,gens" na dwa odłamy, lub po prostu - gdzie chciał uniknąć jednostajności i częstego powtarzania tego samego słowa. Pod wpływem chrześcijańskich pisarzy późnego antyku rozwijała się terminologia polityczno-etniczna języków germańskich. Wielką rolę tu odegrał Ulfilas (zm. 383), twórca przekładu Biblii na język gocki. W języku tym istniały trzy nieco różniące się między sobą pojęcia oznaczające zbiorowości ludzkie; każde z nich miało odpowiedniki w innych językach germańskich, dzięki czemu można śledzić dalsze ich losy. ,,Folk" oznaczał ,,lud pod bronią": czasem był to oddział wojskowy (pokrewny jest słowiański wyraz ,,pułk"), czasem zespół wolnych członków plemienia. Ten to wyraz został przez Ulfilasa użyty do przekładu greckiego słowa ,,laós" i łacińskiego ,,populus". Niewątpliwie pod wpływem swego łacińskiego odpowiednika ,,Folk" (niem. Volk) zaczął w średniowieczu oznaczać również niższe warstwy społeczne. Dalsze losy tego terminu już znamy.