Ebook Turcja mobi,epub

ła po stro­nie Nie­miec i w efek­cie im­pe­rium gro­ził ogól­ny roz­biór, w An­ka­rze ufor­mo­wa­ło się Wiel­kie Zgro­ma­dze­nie Na­ro­do­we, a jego prze­wod­ni­czą­cym zo­stał Mu­sta­fa Ke­mal. Roz­po­czę­ły się dzia­ła­nia wo­jen­ne: na za­cho­dzie wal­czo­no z Gre­ka­mi, a na po­łu­dniu z Fran­cu­za­mi i Wło­cha­mi. W 1922 r. pod­pi­sa­no za­wie­sze­nie bro­ni i w efek­cie znie­sio­no suł­ta­nat. Trak­tat po­ko­jo­wy, pod­pi­sa­ny w lip­cu 1923 r., przy­zna­wał peł­ną su­we­ren­ność Tur­cji. Poza tym uchwa­lo­no wy­mia­nę lud­no­ści - po­nad mi­lion Gre­ków prze­sie­dlo­no do Gre­cji, a pół mi­lio­na Tur­ków opu­ści­ło te­re­ny grec­kie, aby na sta­łe osiąść w Tur­cji. Po­mnik Ata­tür­ka w ?zmi­rze Po prze­nie­sie­niu sto­li­cy do An­ka­ry 23 paź­dzier­ni­ka 1923 r. Zgro­ma­dze­nie Na­ro­do­we pro­kla­mo­wa­ło Re­pu­bli­kę Tu­rec­ką, któ­rej pierw­szym pre­zy­den­tem zo­stał Mu­sta­fa Ke­mal. Znie­sie­nie kil­ka mie­się­cy póź­niej ka­li­fa­tu i wy­gna­nie z Tur­cji wszyst­kich człon­ków dy­na­stii osmań­skiej oraz uchwa­le­nie no­wej kon­sty­tu­cji było w tych oko­licz­no­ściach na­tu­ral­ną ko­le­ją rze­czy. Dyk­ta­tor­ski rząd, na któ­re­go cze­le sta­nął Mu­sta­fa Ke­mal, prze­pro­wa­dził re­for­my zmie­rza­ją­ce do zmniej­sze­nia wpły­wu re­li­gii na ży­cie kra­ju. Za­mknię­to szko­ły re­li­gij­ne (me­dre­sy) i zli­kwi­do­wa­no wszel­kie re­li­gij­ne brac­twa, na cze­le z za­ko­nem wi­ru­ją­cych der­wi­szów. W 1925 r. uchwa­lo­no usta­wę na­ka­zu­ją­cą no­sze­nie stro­ju cy­wil­ne­go - eu­ro­pej­skie­go ubio­ru i ka­pe­lu­szy - za­miast do­tych­cza­so­wych fe­zów (mę­skie na­kry­cie gło­wy). Wpro­wa­dzo­no ka­len­darz gre­go­riań­ski i nowe ko­dek­sy - cy­wil­ny, praw­ny i han­dlo­wy, któ­re za­stą­pi­ły sza­riat - is­lam­ski sys­tem praw­ny. No­wo­ścią były tak­że ślu­by cy­wil­ne i jed­no­cze­sna de­le­ga­li­za­cja po­li­ga­mii. W tym sa­mym roku Ata­türk roz­pra­wił się z opo­zy­cją, li­kwi­du­jąc po­wsta­łe par­tie i od­tąd je­dy­nym le­gal­nym ugru­po­wa­niem była jego Par­tia Lu­do­wo-Re­pu­bli­kań­ska. W 1928 r. wła­ści­wie z dnia na dzień znie­sio­no al­fa­bet arab­ski, za­stę­pu­jąc go ła­ciń­skim. Lata 20. XX w. spły­nę­ły krwią Kur­dów, któ­rych po­wsta­nia były w na­cjo­na­li­stycz­nym pań­stwie bez­względ­nie tłu­mio­ne. Po śmier­ci pierw­sze­go pre­zy­den­ta w 1938 r. stwo­rzo­ny przez nie­go ustrój prze­trwał do 1945 r., ale już wcze­śniej po­ja­wi­ły się ozna­ki li­be­ra­li­za­cji. Mimo że cha­ry­zma­tycz­ny przy­wód­ca ogra­ni­czał pod­sta­wo­we pra­wa czło­wie­ka, Ata­türk do­pro­wa­dził Tur­cję do miej­sca, skąd mo­gła po­dą­żyć w stro­nę peł­nej de­mo­kra­ty­za­cji. W cza­sie II woj­ny świa­to­wej Tur­cja po­zo­sta­ła neu­tral­na, jed­nak zdą­ży­ła wy­po­wie­dzieć woj­nę III Rze­szy, co po­zwo­li­ło jej na wzię­cie udzia­łu w kon­fe­ren­cji za­ło­ży­ciel­skiej ONZ. W 1952 r. włą­czo­no Tur­cję w struk­tu­ry NATO. Ata­türk na uni­wer­sy­te­cie w Stam­bu­le w 1933 r. po jego re­or­ga­ni­za­cji Na­stę­pu­ją­cy okres cha­rak­te­ry­zo­wał się ko­rup­cją, de­mo­ra­li­za­cją i re­ce­sją go­spo­dar­czą, co zo­sta­ło sku­tecz­nie ukró­co­ne przez woj­sko­wych po­przez za­mach sta­nu. Ko­lej­ne dwa dzie­się­cio­le­cia ce­cho­wa­ły licz­ne za­wi­ro­wa­nia na sce­nie po­li­tycz­nej i in­ter­wen­cje ar­mii. Ale okres ten to jed­no­cze­śnie wzrost eko­no­micz­ny oraz po­pra­wa wa­run­ków za­po­mnia­nej do tej pory wsi. Nie­po­ko­je we­wnętrz­ne do­pro­wa­dzi­ły w 1971 r. do ko­lej­ne­go prze­wro­tu woj­sko­we­go. Ar­mia od­da­ła wła­dzę w ręce po­li­ty­ków, któ­rzy two­rzy­li ga­bi­ne­ty co­raz bar­dziej ak­cep­to­wal­ne przez woj­sko. Pod ko­niec lat 70. na­sta­ła w Tur­cji epo­ka ter­ro­ru. Co­dzien­no­ścią sta­ły się nie­kon­tro­lo­wa­ne wy­czy­ny wza­jem­nie zwal­cza­ją­cych się bo­jó­wek skraj­nie le­wi­co­wych i pra­wi­co­wych par­tii na uli­cach miast. Kres anar­chii po­now­nie po­ło­ży­ła ar­mia we wrze­śniu 1980 r. Uchwa­lo­no nową kon­sty­tu­cję, za­ak­cep­to­wa­ną przez spo­łe­czeń­stwo w po­wszech­nym re­fe­ren­dum. De­mo­kra­cja z praw­dzi­we­go zda­rze­nia od­no­si w Tur­cji suk­ce­sy do­pie­ro od po­ło­wy lat 80., kie­dy woj­sko­wi od­da­li cy­wi­lom ster rzą­dów, a kraj w szy