Ebook Uwagi Niemca o sztuce scenicznej francuskich aktorów tragicznych epub

�oności"15. Warto podkreślić, że trzy ostatnie przykłady pochodzą z prac, które powstały po 1800 roku, czyli parę lat po napisaniu przez Humboldta eseju o grze francuskich aktorów tragicznych. Zbieżność ideowa pomiędzy jego refleksją a myślą de Staël czy Constanta mogłaby nie dziwić: wielokrotnie i stosunkowo często prowadzili wspólne intelektualne konwersacje w Paryżu bądź w zamku w Coppet, który należał do finansisty i ministra Ludwika XVI, Jacquesa Neckera, ojca Pani de Staël16. Jednak niektóre argumenty, pojawiające się najpierw w eseju Humboldta, a potem u Pani de Staël w jej głośnej komparatystycznej rozprawie O Niemczech, pozwalają przypuszczać, iż jego rola u boku uczonej Szwajcarki nie ograniczała się tylko do wzajemnej fascynacji. Najlepszym przykładem jest rozdział Staël o sztuce dramatycznej (część druga, rozdział XV), rozpoczynający się od stwierdzenia, iż ,,różnice między teatrem francuskim a teatrem niemieckim wyjaśnić można różnicami w charakterze obu narodów"17 (czyli tak jak Humboldt kończy swój esej), następnie - podobnie jak Humboldt, pisząc o grze aktorskiej (kreowaniu roli) - Staël prowadzi argumentację dotyczącą konstruowania przez Francuzów i Niemców postaci dramatycznej, podkreślając antynomię zachodzącą pomiędzy incydentalną namiętnością, która bardziej podoba się Francuzom, oraz jednolitością cech charakteru, która wydaje się bardziej naturalna Niemcom, by przejść pod koniec wywodu do różnic wersyfikacyjnych w obu językach, powodujących jej zdaniem, że na przykład ,,górnolotność aleksandrynów, bardziej jeszcze niżeli rutyna dobrego smaku, staje na zawadzie wszelkiej zmianie w formie i treści tragedii francuskich"18. Daje zatem ten sam argument, co Humboldt tłumaczący ,,nienaturalną" - zdaniem Niemców oczywiście - grę Francuzów: ,,Czym innym jest wymowa prozy, czym innym wiersza, czym innym rymy aleksandrynu, a innym jamby. Aktor francuski jest - mówiąc szczerze - ciasno spętany sznurami i łańcuchami, w których jeśli udaje mu się poruszać z lekkością i gracją, to tylko dzięki wręcz nadludzkiej sile"19. Obydwoje, Humboldt i Staël, dochodzą w konsekwencji do wniosku, że każdy naród ma własną i odrębną ideę naturalności, ale dla obu narodów byłoby dobrze, aby ich różne opinie nie wywoływały kłótni, lecz dyskusje. Czy zdaniem obojga istnieje dramat francuski, który spełnia wymagania stawiane przez Niemców? Tak. Obydwoje, Humboldt w 1799 a Staël w 1810 roku, podają ten sam tytuł i tego samego autora. Humboldt: ,,Odnoszę jednak wrażenie, że w paru nowych dramatach da się zauważyć tendencję prowadzącą do celu, który wskazuję. Dlatego tak spodobał mi się Agamemnon Lemerciera, który będąc przykładem owej tendencji, nawiązuje do czystości formalnej starożytnego gatunku"20. Staël: ,,Jeden tylko człowiek, Lemercier, zdołał zyskać sobie nową sławę, pisząc utwór na temat starożytnego Agamemnona"21. Obok komparatystycznego punktu widzenia pionierskie podejście Humboldta do sztuki scenicznej przejawia się także na dwu innych polach. Po pierwsze, wprowadza aktorstwo w obszar zainteresowań nowej, osiemnastowiecznej dziedziny filozofii, estetyki. Zacytujmy: ,,Sztuka dramatyczna Francuzów, prezentując nam przedstawienia mniej wzniosłe i abstrahujące poniekąd od idealnego c h a r a k t e r u c z ł o w i e k a, nie jest taka jak ta, którą my staramy się osiągnąć. Wszelako niesie z sobą potężniejszy ładunek c h a r a k t e r u s z t u k i, i to rozumiany w sposób jak najbardziej pozytywny. Jest bardziej e s t e t y c z n a i dowartościowuje samą siebie poprzez korzystanie z innych sztuk mających z nią powinowactwa"22. Po drugie, Humboldt analizuje grę aktorską jako specyficzny kod kulturowy, jako ,,język znaków kulturowych": ,,Nieraz myślałem, że Niemiec w porównaniu z Francuzem przywiązuje mniejszą wagę do znaków i że zbyt bezpośrednio i niezależnie od nich dochodzi do sedna sprawy"23. 1. Estetyka aktorstwa Wyraz ,,estetyka" w nowożytnym słownictwie europejskim pojawia się - jak wiadomo - po raz pierwszy w 1750 roku w napisanej po łacinie książce Aleksandra Baumgartena zatytułowanej Aesthetica. Wyraz ten uczony niemiecki zaczerpnął z greckiego słowa oznaczającego spostrzeżenie bądź wrażenie zmysłowe. Znaczenie estetyki jest u Baumgardtena bardzo szerokie, obejmuje zarówno naoczne obcowanie z rzeczywistością, jak i z pięknem (szpetotą) będącym wytworem sztuki. Jako termin określa równocześnie gałąź nauki filozoficznej poświęconą sztuce oraz środki artystyczne (estetyczne), za pomocą których można wywołać wrażenie zmysłowe. Po Baumgardtenie o estetyce w Niemczech pisze na przykład Johann Gottfried Herder, uznając ją w roku 1769 za ,,nową, modną filozofię"24, a w roku 1781 pisze o niej, w specyficznym ujęciu, Kant. Pomimo iż termin Ästhetik