Ebook Wojna Burów z Zulusami 1837-1840. Epizod z dziejów Zululandu i Natalu w XIX wieku mobi,epub

em MPondo, AmaBhaca i AmaChunu. Jego władza rozciągnęły się na tereny Natalu, najpewniej aż po rzekę Mkhomazi[71]. Ogólnie przez całe swoje panowanie Czaka wykazywał dużą aktywność na terenach na południe od Tugeli, prowadząc ekspansję w tym kierunku bardziej konsekwentnie niż na północy, gdzie musiał się liczyć z obecnością ciągle silnego wodzostwa AmaNdwandwe (do 1826 roku), AmaSwazi czy władztwa Soshangane[72]. Po zwycięstwie nad Zwide Czaka podjął także ekspansję na północy, zdobywając przewagę na terenach na południe od rzeki Pongola. Pomiędzy 1821 i 1826 Zulusi rozbili lub zmusili do opuszczenia Natalu AmaChunu i AmaNgwane pod wodzą Matiwane[73]. W efekcie władza Czaki, a przynajmniej strefa jego wpływów, rozciągnęła się aż po Góry Smocze. W tym też czasie, 10 marca 1824 roku w Port Natal (ob. Durban) pojawiła się grupa europejskich kupców, którzy byli zainteresowani handlem z Zulusami i założyli w zatoce swoją faktorię (zob. rozdz. 3). Przełomowy dla wodzostwa Czaki był rok 1826, kiedy to doszło do finalnej konfrontacji Zulusów z AmaNdwandwe pod władzą Sikhunyany, następcy Zwide. Nowy władca AmaNdwandwe postanowił powrócić bliżej pierwotnego centrum swego wodzostwa, rzucając tym samym wyzwanie Czace. Doprowadziło to do kolejnej konfrontacji, która zakończyła się we wrześniu lub październiku 1826 roku bitwą na wzgórzach izinDololwane nieopodal górnego biegu Pongoli. Była to, jak się wydaje, największa i najbardziej krwawa z bitew, jakie stoczył Czaka. W jej wyniku siły Sikhunyany zostały kompletnie rozbite[74]. Zwycięstwo to umożliwiło Czace ostateczne ugruntowanie panowania nad terytoriami pomiędzy Czarną Mfolozi i Pongolą oraz ostatecznie uwolniło go od poczucia zagrożenia. Pozwoliło też kontynuować politykę ekspansji. W 1826 roku władca Zulusów ustanowił swoją główną siedzibę w Dukuzie, nieopodal współczesnego Stanger, niespełna 70 km na północ od Port Natal[75]. To jasno wskazywało, że głównym obszarem jego zainteresowania były tereny na południe od Tugeli. Co nie zmienia faktu, że zuluskie ekspedycje wyruszały praktycznie we wszystkie strony. Jeszcze w 1826 roku Zulusi podporządkowali sobie AmaKhumalo, a pod sam koniec tego roku Czaka wysłał swego przyrodniego brata Dingane na czele ekspedycji przeciw Matiwane i jego AmaNgwanwe, których główna siedziba znajdowała się wówczas na zachodnim brzegu rzeki Caledon, nieopodal współczesnego Ladybrand w Wolnym Państwie. Do konfrontacji doszło już w 1827 roku. Matiwane udało się odeprzeć ten atak, ale był on dowodem potencjału i możliwości Zulusów[76]. W 1828 roku Czaka przygotował dwie wielkie ekspedycje. Celem pierwszej byli MPondo. Być może był to wstęp do ataku na Hintsę i Gcaleka-Xhosa, nieopodal wschodnich granic Kolonii Przylądkowej. Wyprawa zakończyła się sukcesem, Faku władca MPondo został pokonany, a jego wysłannicy przybyli do Dukuzy, by złożyć hołd władcy Zulusów[77], co należy uznać za apogeum jego wpływów w Natalu i na południe od Natalu. Dwa dni po powrocie imPi z wyprawy przeciw MPondo Czaka wysłał swoje oddziały na kolejną ekspedycję, tym razem na północ przeciw Soshangane. Choć to posunięcie było niespotykane i budziło niezadowolenie, gdyż do tej pory nie organizowano dwóch wielkich wypraw w jednym roku, nie był to jednak akt szaleństwa, ale reakcja na niebezpieczną sytuację. W ciągu ostatnich siedmiu lat Soshangane, wspomagany przez dopływ kolejnych grup AmaNdwandwe, ale także AmaMthethwa, wzrósł na tyle w siłę, że stanowił potencjalne zagrożenie dla interesów Czaki. Wyprawa, po początkowych sukcesach, zakończyła się porażką. Sama odległość oraz siła wodzostwa Soshangane sprawiła, że imPi musiały się wycofać z dużymi stratami i niewielkimi łupami. Czaka jednak nie dożył wieści o skutkach ekspedycji, gdyż 23 września 1828 roku został zabity przez swego rękodajnego, Mbopha ka Sithayi i dwóch przyrodnich braci, Dingane i Mhlanganę[78]. Wraz ze śmiercią Czaki dobiegł końca wstępny okres formowania się państwa Zulusów. Polityczna struktura, którą stworzył i nad którą panował, była daleka od pełnej konsolidacji. Tak naprawdę twórca państwa Zulusów kontrolował konglomerat wodzostw, które często zachowywały swoich własnych, dziedzicznych władców, obyczaje i tradycje. Trudno tu mówić o istnieniu wspólnoty, czy tym bardziej wspólnej tożsamości zamieszkującej ją ludności. Tym większa rola przypadała systemowi amaButho, jako narzędziu konsolidacji władzy wodzów. System ten dostarczał wodzom zmobilizowanej i zależnej tylko od nich siły zbrojnej, która mogła być używana tak zewnętrznie (do ekspansji i obrony), jak i wewnętrznie (do tłumienia przejawów niezadowolenia). Przede wszystkim jednak był narzędziem kreowania alternatywnych elit, zależnych tylko od władcy. Regimenty był