Ebook Wypiski ostatnie mobi,epub

który miałby odkrywać, lecz przenosi cały nacisk na sposób kontaktu z literaturą i na jej - co jest dość paradoksalne - funkcjonowanie społeczne. Chce opowiedzieć, jak należy czytać, nie zaś o tym, co czytać byłoby najlepiej - ta druga kwestia urośnie dopiero potem. Choć trzeba powiedzieć, że już w Sztuce czytania Bereza wspomina o tak zwanych ,,nowych czytelnikach" i ,,nowej inteligencji", pierwszym pokoleniu wykształconych w Polsce Ludowej robotników i chłopów, którzy powodowani głodem poznawczym i bezinteresownością szukają dla siebie literatury, ale nie literatury tworzonej specjalnie ,,dla nich", lecz po prostu literatury pełnoprawnej artystycznie. W Sztuce czytania nie znalazł się szkic o pisarzu najważniejszym z najważniejszych, Marku Hłasce, z którym Bereza blisko się przyjaźnił i z którym miał razem wyjechać do Paryża. Bereza został w kraju, Hłasko nigdy już do Polski nie wrócił. Szkic ten, zawierający także recenzję z debiutu Hłaski, tomu opowiadań Pierwszy krok w chmurach (1956), przyniósł dopiero zbiór mający być opus magnum Berezy, czyli Sposób myślenia (opasły tom pierwszy poświęcony prozie polskiej ukazał się roku 1989, drugi, mający traktować o prozie obcej nigdy nie wyszedł, w dość tajemniczy sposób zaginął w wydawnictwie). Widać w tej recenzji, że Bereza entuzjastycznie wpisuje się w popaździernikowe nastroje. Używa tu wyrazu ,,przełom", ale (jeszcze) ma na myśli wydarzenia polityczne. Ów przełom polega na tym, że sztuka wreszcie zerwała z ,,opiewaniem wyimaginowanego modelu społecznej szczęśliwości". Bereza z całego serca popiera zatem to, co wówczas nazywano zerwaniem ze schematyzmem. ,,Tylko nowoczesność moralnej treści sztuki może gwarantować jej rzeczywistą nowoczesność, czyli po prostu rzeczywistą żywotność", przekonuje. W związku z tym, to ,,odrębność myślowych założeń prozy Hłaski warunkuje nowatorskie cechy jego stylistyki", a nie odwrotnie. Co wydaje się wielce istotne. Ale jeszcze ważniejsze okazuje się to, że słowo ,,nowatorskość" jest już w cenie - staje się jedną z najwyższych pochwał. Warto szerzej objaśnić wyrażenie ,,moralne treści", którym posłużył się Bereza. Chodzi o to, aby społeczeństwo (co wówczas znaczyło - władza polityczna) dało swoim pisarzom wolność wypowiadania sprzeciwu wobec zastanego świata (a nie narzucało obowiązku służenia przyszłemu rajowi komunistycznej szczęśliwości). Aby rzeczą oczywistą było przyzwolenie na kultywowanie sztuki pozbawionej ideologicznych założeń. Żeby wolno było czytać literaturę bez uproszczonej psychologii człowieka, zakładającej, że sztuka nie może wyrażać pesymizmu, gdyż zarażeni pesymizmem ludzie ulegną duchowej degeneracji. Na tym polega paradoksalność, o której wcześniej wspominaliśmy - wolność do bycia pozaspołecznego i niepolitycznego okazuje się wartością głęboko społeczną i polityczną. Bereza świetnie o tym wiedział od samego początku - jak widzimy - i z tego powodu nazywanie go zwolennikiem estetyzmu i obrońcą idei sztuki dla sztuki, co zdarzało się często, chybia celu (w głośnej niegdyś dyskusji wokół prozy rewolucji artystycznej w roku 1987 Jan Błoński użył określenia ,,przewrotnie artystowska" - za nim podobnie mówili inni). Warunkiem istnienia dobrego społeczeństwa jest wolność do pozostawania (w pewnym, ale znacznym, zakresie) istotą wyłamującą się ze społecznych determinacji. Oczywiście, rodzi się pytanie, na ile to jest możliwe? Być może głęboka wiara, że jest i musi być możliwe - i że to zasada uniwersalna - odpycha nas dziś od Berezy. W Sztuce czytania, inaczej niż w szkicu o Hłasce, Bereza posługuje się przede wszystkim argumentacją z zakresu historii i teorii powieści. Zmienia trochę perspektywę - nie przekonuje jedynie do tego, że sztuka powinna być wolna, aby pełnić swe społeczne role, ale wyjaśnia też, która z tych ról jest najważniejsza. Otóż, dowiadujemy się, przeżycie estetyczne ma ,,kompensacyjny charakter". Jest to objaśnienie, które stanie się trwałym elementem myślenia Berezy. Leczenie z ran zadawanych przez nowoczesność - oto właściwy cel sztuki. W świecie, w którym wszystko ma swoją wartość, wartość rynkową, potrzebujemy czegoś, co jest bezwartościowe, bo nie daje się wycenić, i z tego powodu okazuje się wartością najwyższą. Potrzebujemy więc sztuki, o której Bereza zwykł mówić, że jest po nic. Analiza Sztuki czytania dokonywana z dzisiejszej perspektywy wykazuje obecność kilku wątków, które zapowiadają przyszłość. O jednej z książek Stryjkowskiego Bereza mówi, że jest ,,jawną rewolucją w literaturze", czyli ,,zamachem na odwieczne konwencje" - ten argument będzie powracał potem niemal zawsze wtedy, gdy Bereza szukał będzie najwyższych pochwał. W szkicu o Buczkowskim, który z czasem uznany zostanie