Ebook Wyspa zaczarowana. Celtyckie legendy i mity dawnej Irlandii mobi,epub

Tadeusz Zubiński Wyspa Zaczarowana Celtyckie legendy i mity dawnej Irlandii Księgarnia Literacka im. Sióstr Chodakowskich Sandomierz Copyright (C) 2012 by Tadeusz Zubiński Wydanie trzecie Księgarnia Literacka im. Sióstr Chodakowskich ul. Gen. Michała Sokolnickiego 2 27-600 Sandomierz tel 695 104 552 ISBN 978-83-63972-05-9 Konwersja: Istota mitu polega na wiecznym powracaniu, pozaczasowości, wiecznej teraźniejszości. Tomasz Mann Wprowadzenie Zacznijmy zawołaniem, które brzmi tak zachęcająco - acushla. Wywodzi się ono ze staroceltyckiego i oznacza kochanie. Intrygujące, kuszące i trochę jak zaklęcie z bajki, bardziej kuszące niż trochę. Irlandia - szmaragdowa wyspa świętego Patryka, koniczyny, rudowłosych, dzielnych Wciąż pozostaje pełną śladów i tropów wróżek, elfów, herosów, olbrzymów, romansów i ballad. Mityczny Erin - ojczyzna ogromnych psów, uduchowionych druidów, subtelnych poetów, niezwyciężonych wojowników i bohaterskich świętych, ale i potulnych skrybów oraz gnębionego często niegdyś głodnego ludu. Można nie wierzyć w elfy i druidów, można, ale wcale to nie znaczy, że ich nie ma, zwłaszcza tam, w Irlandii. Bardzo rozpowszechnionym, choć nieoficjalnym symbolem narodowym Irlandii jest trójlistna koniczyna (shamrock). Legenda głosi, że taką koniczyną - jako symbolem - posługiwał się święty Patryk podczas chrystianizacji Irlandii, objaśniając dogmat Trójcy Świętej. Dawna Irlandia - ta mityczna i magiczna, sprzed ekonomicznego i turystycznego boomu - ta, o której chcę opowiadać, była peryferyjną, choć nostalgicznie piękną krainą buntowniczego chłopstwa miotanego namiętnościami kleru, ekscentrycznej szlachty, i wciąż kolebką żywych legend, mitów, przesądów i wysublimowanej poezji. Irlandia celtycka zrodziła barwne i niezwykle oryginalne opowieści o ucztach, zalotach, cudownych przemianach w zwierzę albo ptaka, łowach, wyścigach, zapasach, klątwach, jazgocie bitewnym i honorowych zgonach. Celtowie zasłynęli z waleczności i pogardy dla śmierci, a ich legendarne zamiłowanie do piękna sprawiło, że stali się także znani poprzez stworzone rękodzieła i dzieła sztuki. Dumni do szaleństwa, bywało, że bezprzykładnie okrutni, zawsze zakochani w swoich podaniach i mitach, niezmiennie skorzy do zwady i zachłanni na opowieś Irlandia szczyci się bogatą i bardzo oryginalną tradycją w opowiadaniu legend, baśni i mitów. Niektóre z nich były spisywane, począwszy od VIII wieku naszej ery, a większość ma rodowód znacznie przekraczający 2000 lat. Te opowieści były przekazywane ustnie z pokolenia na pokolenie przez kolejne generacje druidów. Podobno Celtowie witali się pytaniem-zachętą do rozmowy: - Jakie przynosisz mi nowiny? Irlandia1 do dziś dnia pozostaje ojczyzną Lepikorna2 - krasnoludka, który jeśli ma fantazję, może wskazać, gdzie jest ukryty garniec ze złotymi monetami. To samo dotyczy Banshee3 - demona o kobiecej postaci zwiastującego śmierć albo przynajmniej nieszczęście. Foklor irlandzki zamieszkują istoty mistyczne. Oto krótka ich prezentacja: Nuckalava jawi się jako potwór morski podobny do centaura, nie posiadający skóry a jego oddech przynosił plagi. Sowlth - w irlandzkim folklorze bezcielesny duch często ingerujący w sprawy doczesne ludzi. Puk - w folklorze irlandzkim duch najczęściej przybierający postać konia, ale mogący się ukazywać jako kozioł, osioł, byk, nietoperz, orzeł. Bardziej psotny niż złośliwy. Peist - irlandzki smok, którego pojmał i uwięził święty Patryk. Shella-na-gig jest figurą kobiety obnażającej intymne części ciała, celtycki symbol płodności. Tash albo Thevshi to staroirlandzka nazwa ducha pojawiającego się w postaci człowieka lub zwierzęcia (np.: kota, psa, konia z łbem albo bez łba, ptaka albo królika) zwykle osób, które zmarły śmiercią gwałtowną albo samobójczą. Z tego tytułu istniał na wsi irlandzkiej obyczaj ażeby niezbyt długo opłakiwać takich zmarłych, gdyż ich dusze nie zaznają spoczynku i mogą powracać na ziemię jako widma. Magiczne są nie tylko istoty ale i obiekty z pozoru martwe jak słynny kamień z Blarney, który posiada szczególną właściwość: otóż po złożeniu pocałunku na jego powierzchni (co nie jest takie łatwe, zważywszy jego umiejscowienie) otrzymuje się dar przekonywującej elokwencji. Uroda krajobrazu Irlandii w wyjątkowy sposób jest niepowtarzalna, jedyna: szmaragdowozielone łąki, zdradliwe moczary, białe klify, największe w świecie szczupaki prujące ciemne wody rozlicznych jezior, tajemnicze kamienne kręgi, celtyckie krzyże, wybielona wichrami i skwarem skalista pustynia Bureen, rozliczne zamki, zadumane klasztory, ale również rozkosznie pyskata w swej rubasznej legendzie a kusząca w posągowej postaci ponętna przekupka Molly Malone nieopodal dublińskiego deptaka Grafton Street. Irlandia zrodziła też wielką literaturę - Joyce, Wilde, OCasey, Beckett, Shaw, Swift, Synge, Yeats, Heaney, Moore, Burke - okrutny paradoks, bo stworzona została w języku ciemiężców Irlandii - języku angielskim. Ale Irlandia literacka, i tym samym uniwersalna, to temat na odrębne, obszerne rozważania. Korzenie i źródła Od 5000 do 3000 lat przed naszą erą Irlandię porastały przepastne puszcze z dominującymi dębami i wiązami. Pierwsi ludzie pojawili się około roku 7500 Przyjmuje się, że pierwsza fala osiedleńcza Celtów napłynęła na Irlandię około 600 roku , druga fala Celtów przyszła około roku 250 Celtowie byli nazywani przez starożytnych Greków w pierwszym okresie Keltoi, później Galatami a przez Rzymian - Galami. Ich nazwa własna Gaelich pochodzi ze staroirlandzkiego Goidel - dziki i pierwotnie oznaczała mieszkańców okolic Tary. Inna wersja głosi, że greckie Keltoi jest tłumaczeniem staroryjskiego Ceilid,w dzisiejszej irlandczyźnie Ceilt - ukryty, tajemny, gdyż tak się sami Celtowie określali, nawiązując do swego pochodzenia od bóstw podziemnych. Pierwszą jednozdaniową wzmiankę o Celtach znajdujemy u schyłku VI wieku u Hekatojosa z Miletu, pół wieku później ojciec nauk historycznych Herodot napisał, że Celtowie mieszkają poza Słupami Herkulesa. Obszerniejsze relacje o tym ludzie pojawiają się dopiero pod koniec II wieku Najcenniejszym źródłem wiedzy o starożytnych Celtach jest dzieło Juliusza Cezara Commentarii de bello Gallico w siedmiu księgach napisane w latach 2 i 1 ; tym cenniejsze, że badania archeologiczne i studia lingwistyczne uwierzytelniły wiele informacji przekazanych przez Cezara. To Cezar ugruntował u Rzymian opinię, iż Celtowie są piękną rasą, choć są dzikusami. Celtowie reprezentowali odmienny typ urody niż Rzymianie. Byli rosłymi blondynami, mieli niebieskie oczy, odznaczali się harmonijną budową oraz szczególną dbałością o swoje stroje i ozdoby (ponad wszystko przenosili złoto). Ich język cechowała nadzwyczajna swada i kwiecistość, każdy mienił się być poetą a co najmniej wybitnym oratorem. Celtowie wykształcili się w południowo-zachodniej Europie Środkowej (to znaczy na obszarze dzisiejszej Bawarii, zachodniej części Czech) około 700 roku wraz z początkami metalurgii żelaza. Szerzej obejmując etnogenezę Celtów, przypomnę, że Celtowie jako grupa językowa wykształciła się w górnym dorzeczu Renu na podłożu zachodniej części tzw. kultury pól popielnicowych z końca II tysiąclecia przed naszą erą, a bardziej konkretnie - jak się przypuszcza - na północnym obrzeżu Alp około 700 Liczne i bitne plemiona celtyckie stały na wysokim poziomie rozwoju gospodarczego i kulturalnego. Rolnictwo u Celtów było prowadzone wzorcowo, a spośród rzemiosł wysoki poziom rozwoju osiągnęła metalurgia, zwłaszcza wyrób znakomitej broni i wysoce wyrafinowanej biżuterii. Celtowie nowatorzy wynaleźli żarna rotacyjne, które wprowadzili w III wieku naszej ery między innymi na obszar dzisiejszego Śląska. Przypisy 1 Uwaga nazwy, pojęcia, imiona itp. staram się podawać we współczesnym języku irlandzkim - skrót ir. Kiedy to nie zawsze jest możliwe, wtedy posiłkuje się angielskim. Wyjaśniam też, że tam, gdzie pojawia się termin Irowie, chodzi mi o Celtów Irlandzkich, stąd epitet iryjski. 2 Inna nazwa tego małego człowieczka to leprechaun. 3 Bean si oznacza kobietę z tamtego świata. Banshee pojawia się nocą pod oknem rodzinnego domu człowieka, który ma umrzeć, płacze i zawodzi głosem kobiecym, czasem przychodzi kilka nocy pod rząd. Znane są przypadki, że Banshee zapowiada w ten sposób śmierć osób mieszkających daleko po za Irlandią np. w Australii. Spis treści Okładka Strona tytułowa Strona redakcyjna Wprowadzenie Korzenie i źródła Przypisy