Ebook Zagłada Żydów mobi,epub

h niejednokrotnie po dziesiątkach lat od ówczesnych wydarzeń. Nie jest więc moim zamiarem namawianie badaczy do sięgania po tego typu źródła, ponieważ czynią to od dawna, właściwie od samego początku naukowej (a nie publicystycznej, eseistycznej czy rocznicowej) refleksji nad Zagładą1. Chciałbym natomiast zastanowić się po pierwsze - nad charakterystyką gatunkową tekstów należących do obszaru tak zwanej literatury dokumentu osobistego oraz ich specyfiką jako źródła historycznego do badań Holokaustu; po drugie - nad metodologicznym wyzwaniem, jakie tego typu źródła stanowią dla historiografii (nie tylko) Holokaustu. Pytanie zatem brzmi: czym jest dla historyków Zagłady literatura dokumentu osobistego, stanowiąca różnorodny w formie zapis tego doświadczenia; jak ją wykorzystują w swojej pracy badawczej; w jaki sposób czytają te osobiste narracje? Ogólniejszym kontekstem tych rozważań są inspiracje płynące z kręgu współczesnej teorii historii2. Wymienię tu tylko trzy nazwiska. Hayden White skupia się na retorycznym wymiarze pisarstwa historycznego i wskazuje, iż wszelka narracja jest sposobem nadawania sensu światu. W jaki jednak sposób i czy w ogóle można opowiadać o takim wydarzeniu, jak Holokaust, a jeśli można, to jakiego stylu wymaga takie opowiadanie - zastanawia się White w artykule Fabularyzacja historyczna a problem prawdy3czy Realizm figuralny w literaturze świadectwa4. Frank Ankersmit zajmuje się problemem przedstawiania, reprezentacji historycznej i doświadczenia historycznego. Analizuje logikę narracyjną, a więc pewien przyjęty model opowieści o historii, która staje się tym samym konstrukcją historyka, czyli pewną formą reprezentacji przeszłości, a nie przeszłością ,,samą w sobie". Wskazuje na konieczność odróżnienia opisu (charakterystycznego dla badań historycznych) z jednej, a narracji i reprezentacji (charakterystycznych dla pisarstwa historycznego) z drugiej strony. Rozróżnia też doświadczenie historyczne, które jest momentem bezpośredniego przeżywania historii i niweluje dystans między przeszłością i teraźniejszością, od narracji historycznej, która, konstruując obraz historii, ów dystans podkreśla5. Dominik LaCapra skupia swoją uwagę na kwestii pamięci i traumy, bowiem jego zdaniem wszyscy historycy są w pewnym sensie psychoanalitykami. La Capra twierdzi, że traumatyczne doświadczenia historii XX wieku (przede wszystkim Holokaust), przez długi czas tłumione, powróciły z opóźnieniem w postaci ,,dyskursu o pamięci"6. 2. Pojęcie dokumentu osobistego zostało wypracowane w socjologii humanistycznej. Do nauk społecznych wprowadził je Florian Znaniecki, odkrywca autobiografii jako cennego materiału socjologicznego i twórca tak zwanej metody dokumentów biograficznych. Znamionowała ona przejście od analiz ilościowych, poddających procesy społeczne i uwikłanych w nie ludzi standaryzacji, ku analizom jakościowym, tropiącym niepowtarzalny walor ludzkiego doświadczenia. W zbiorach prywatnych listów czy pamiętników warsztat badawczy socjologii humanistycznej pozwala ujawnić moment autorefleksji podmiotu i proces konstruowania biografii przez jednostkę, czyli innymi słowy różne strategie autobiograficzne piszącego. To właśnie dokumenty biograficzne zawierają ów ,,współczynnik humanistyczny", czyli sens, jaki jednostka nadaje rzeczom i sytuacjom, interpretując rzeczywistość społeczną, w której działa i której doświadcza. ,,Metodą dokumentów autobiograficznych nazywamy takie prowadzenie badań socjologicznych, w których do rozwiązania postawionego zagadnienia zbiera się tylko materiały zawierające relacje ludzi o ich uczestnictwie w zdarzeniach i procesach stanowiących przedmiot badań, a na podstawie tych relacji dokonuje się opisu danych procesów i stawia hipotezy wyjaśniające" - pisał Jan Szczepański7. Powstałe na terenie socjologii humanistycznej pojęcie dokumentu osobistego przeniósł na teren literaturoznawstwa Roman Zimand, tworząc termin ,,literatura dokumentu osobistego", obejmujący rozległy obszar pisarstwa autobiograficznego we wszystkich jego gatunkowych odmianach. Specyfikę literatury dokumentu osobistego wyznaczają trzy podstawowe właściwości: po pierwsze - płynność granic międzygatunkowych i łatwość ich przekraczania, mająca swe źródło w spersonalizowanej narracji; po drugie - rozmycie opozycji między ,,prawdą" a ,,zmyśleniem", którego źródłem jest gra między referencyjnością tekstu a kompozycyjnymi regułami opowiadania; po trzecie - wielka różnorodność gatunków i odmian. Zimand wyróżnia dwa podstawowe bieguny literatury dokumentu osobistego: ,,świat pisania o sobie wprost" (czyli postawa wyznania) oraz ,,świat naocznego świadectwa" (czyli postawa świadka)8. Relacje, dzienniki, pamiętniki, wspomnienia, listy tworzą wewnętrznie zróżnicowaną konstelację tekstów, która