Ebook Zarys krajobrazu mobi,epub

a temat sytuacji w Warszawie i innych ośrodkach miejskich, jeśli już pisano o Żydach, to w kontekście represji za udzielanie im pomocy, a także obecności Żydów w działających na terenach wiejskich grupach rabunkowych. Co prawda w drugim numerze tego biuletynu zwracano uwagę na demoralizację ludności w najbliższych okolicach Treblinki (,,Jako fakt tych koszmarnych stosunków występuje okoliczność, że dwie wsie najbliższe Treblinki -- Poniatowo i Wólka [Okrąglik] -- zostały zupełnie zdemoralizowane przez Ukraińców, jeńców bolszewickich, których Niemcy używają do mordowania Żydów. Przychodzą oni do wsi na zabawę, rzucając złotem i biżuterią zrabowaną Żydom")226, później już jednak do tego tematu nie powrócono. Nie znajdziemy tu też ani jednego zapisu bezpośrednio dotyczącego wyszukiwania uciekinierów przez mieszkańców wsi, o nagrodach oferowanych za ich doprowadzenie do aresztów gminnych czy wreszcie o donosach na osoby ukrywające Żydów. Jedyny tekst odnoszący się pośrednio do takiego zjawiska dotyczy aresztowania 2 lipca 1943 r. przez żandarmerię w Węgrowie 17 osób, zwanych ,,dentystami", które następnie wywieziono do obozu pracy w Treblince. ,,Są to zwyrodnialcy, którzy współpracowali z żandarmerią w akcji łapania Żydów, przy czym dopuszczali się barbarzyńskiej roboty obdzierania trupów żydowskich i wyłamywania szczęk ze złotymi zębami. Fakt ten ludność miejscowa przyjęła z ulgą, ale ocenia go jako chęć zatuszowania śladów niemieckiego bestialstwa"227. Biorąc pod uwagę datę tego zapisu, można przypuszczać, że gang ,,dentystów" operował przez długi czas po likwidacji miejscowego getta (akcję deportacyjną przeprowadzono 22 września 1942 r., niewielkie getto szczątkowe zlikwidowano w kwietniu 1943 r. -- wtedy ,,dentyści" byli czynni228), wyszukując Żydów ukrywających się również na terenach wiejskich. W lutym 1943 r. w wydawanych na Rzeszowszczyźnie ,,Wieściach", podobnie jak w cytowanych wcześniej lokalnych pismach AK, dawano wyraz bezsilności wobec sytuacji: ,,Wiele spraw i wybryków, na które zareagowałoby państwo i społeczeństwo, zaczęło uchodzić bezkarnie, rozwielmożniając i ośmielając do dalszych przekroczeń zwyrodniałe charaktery, żądne chciwości i użycia. Jest to tym tragiczniejsze, że nie ma sposobu na ich ukrócenie". Dlatego apelowano o solidarność społeczną, nie tylko włączanie się w działalność konspiracyjną, ale i niezatracanie poczucia moralnego: ,,miejmy charakter i odwagę być ludźmi. Nie wolno nam odwracać się z obojętnością od niedoli, nędzy i krzywd, cierpień naszych współrodaków". Mimo że nie wspomniano o Zagładzie, trudno nie uznać tego tekstu za niezwykle ważki229. Spóźniona kontrakcja Zanim przejdę do omawiania wiejskiego kontekstu działalności Cywilnych Sądów Specjalnych, odgrywających ważną rolę w karaniu przez Polskie Państwo Podziemne przestępstw przeciwko jego obywatelom, chcę przywołać artykuł wstępny opublikowany w organie prasowym konspiracyjnego Stronnictwa Demokratycznego na początku kwietnia 1943 r., czyli kilka miesięcy po powstaniu CSS, zawierający takie oto przemyślenia: ,,O ileż groźniejsze od zewnętrznej tyranii [...] było zło, które się lęgło wewnątrz osaczonego społeczeństwa i parowało rozkładem moralnym, deprawacją, zdradą lub biernością. Dziś już oddychamy z ulgą, widząc, że największa groza mija [podkreślenie moje -- ] i że tylko nieznaczne odpadki społeczeństwa przylgnęły zgodnie z naturą rzeczy do okupantów. Poszedł swój po swoje do swoich. Zresztą nadchodzi czas, kiedy okazy tej nędzy moralnej w osobach nadgorliwych policjantów granatowych i urzędników Arbeitsamtów, donosicieli, szpiegów, szantażystów itp. wytępione zostaną ogniem i żelazem przez zbrojne ramię Walki Konspiracyjnej". Mimo iż nie powiedziano o tym wprost, podkreślony przeze mnie fragment wydaje się odnosić najpewniej do sytuacji z okresu likwidacji gett. W innym miejscu, donosząc o likwidowaniu zdrajców i delatorów na prowincji, stwierdzano: ,,Walka z deprawacją nabiera coraz większej wagi moralnej i politycznej. Zmniejsza się przede wszystkim uczucie bezsilności wobec zła". Co więcej, w opinii redakcji, unaocznia się w ten sposób istnienie Polski Podziemnej230. W sierpniu 1943 r., przypominając, że przez długi czas walka cywilna ograniczała się do ,,wydawania papierowych <>, <>, za którymi nie stał żaden rygor wykonawczy", agent-szantażysta zaś musiał mieć wyjątkowego pecha, by zainteresowały się nim władze sądowe, mimo poprawy sytuacji wskazano na niepokojącą bierność w kwestii zwalczania przestępstw przeciwko Żydom: ,,Gdy w całym kraju, a zwłaszcza w Warszawie i okolicach szaleje plaga szantaży antyżydowskich -- alarmowano -- nie ogłoszono dosłownie ani jednego wyroku w tej sprawie. I wytworzy